A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

Таyanch iboralar:
t
a
shxislash, texnik tashhis, tashhislash turlari, 
usullari va texnologiyasi, rivojlanish istiqbollari 
 

---

188 
Zavoddagi texnologik tashxislash detallar, mexanizmlar va uzellarning 
bevosita yasash, yig‗ish va zavodda sinab ko‗rish jarayonidagi texnik holatini 
aniqlashga qaratilgan. 
Ta‘mirlash vaqtidagi tashxislashning o‗zi ta‘mir oldidan, ta‘miriy texnologik 
va ta‘mirdan keyingi tashxislash bo‗lishi mumkin. Ta‘mir oldidan tashxislashning 
maqsadi ta‘mir ishlari hajmini va ta‘mir turini aniqlashdan iborat. Ta‘miriy-
texnologik tashxislash bevosiba ta‘mirlash, yig‗ish, chiniqtirish va sinash jarayonida 
amalga oshiriladi. Ta‘mirdan keyingi mashxislash esa ta‘mir sifatini baholashga 
qaratiladi.
Foydalanish davridagi tashxislash navbatdagi texnik xizmat ko‗rsatish vaqtida 
va dala ishlari orasida (ish boshlanishida, ish vaqtida, ish tugagandan so‗ng hamda 
nosozlik yuz berganda) amalga oshiriladi. 
Tashxislash texnologiyasi. Tashxislash jarayoni uch bosqichdan iborat: 
tayyorgarlik, asosiy va yakuniy bosqichlar. 
Tayyorgarlik bosqichida mashina-traktor agregati yuvib-tozalaniladi; uzel va 
detallari ko‗zdan kechirilib, natija nazorat-tashxis kartasiga qayd etiladi; ba‘zi texnik 
xizmat ko‗rsatish ishlari bajariladi; datchik va o‗lchov asboblari o‗rnatiladi.
Asosiy bosqichda mashina-traktor agregati yoki dvigatelning zarur ish rejimi 
ta‘minlanadi; agregat va uzellarning texnik holatini ko‗rsatuvchi parametrlar 
o‗lchanadi, natija nazorat-tashxis kartasiga qayd etiladi. 
YAkuniy bosqichda tashxis qo‗yiladi: tashxis asosida traktorning soz holatini 
ta‘minlash uchun zarur bo‗lgan ish turi va hajmi aniqlanadi; agregat, uzel va 
detallarning qoldiq resursi bashorat qilinadi; o‗rnatilgan datchik va o‗lchov asboblari 
echib olinadi.
Tashxis yakunlari bo‗yicha maxsus qaydnoma tuziladi va uning yordamida 
mutaxassislar texnik xizmat ko‗rsatish va ta‘mirlash ishlarini bajarishadi. 
Tashxislash jihozlashlari ko‗chma, qo‗lda ko‗tarib yuriladigan, qo‗zg‗almas va 
mashina-traktor agregatiga o‗rnatilgan kabi turlarga bo‗linadi. 
Mashinalar va agregatlarning texnik holatini tashxislash uchun: traktorlar va 
qishloq xo‗jaligi mashinalaridagi ko‗rsatgich-asboblar (termometrlar, moy bosimini 
o‗lchagichlar, taxospidometrlar va boshqalar), shuningdek injenerlik-ekspluatatsion 
xizmatga tegishli maxsus jihozlar va qurilmalar ishlatiladi.
Maxsus tashxislash jihozlari va qurilmalariga quyidagilar kiradi :
1) mashinalarning umumiy texnik holatini tashxislash qurilmalari. Bular 
yordamida asosiy ekspluatatsion ko‗rsatkichlar: dvigatelning quvvati, yonilg‗i sarfi 
va boshqalar aniqlanadi;

---

189 
2) alohida uzellar va mexanizmlar: shatun-porshen guruhi, tirsakli valdagi 
o‗zak va shatun podshipniklari, traktorning gidrosistemasi va boshqalarning texnik 
holatini qismlarga ajratmasdan tashxislash jihozlari;
3) umumiy tashxis va bir nechta uzel va mexanizmlarning texnik holatini 
tashxis qilish uchun kompleks jihozlar va qurilmalari; Bu guruh qurilmalariga 
muqim va ko‗chma tashxislash laboratoriyalari, masalan, mashinalarning texnik 
holatini baholash uchun asbob-uskunalar bilan jihozlangan UAZ-452 avtomabili 
asosida tayyorlangan tashxis laboratoriyasi kiradi. 
4) foydalanish jarayonida agregatlarning ishini tekshirish va texnik holatini 
aniqlash nazorat – tashxislash jihozlaridan iborat. Bu guruh jihozlariga dala 
sharoitlarida agregatlarning ishini tekshirish uchun qo‗llaniladigan ish o‗lchagichlar 
(rabotomerlar), yonilg‗i sarfini o‗lchagichlar va boshqalar kiradi.
Mashinalarning yopiq joylaridagi detallarning holatini tekshirishga imkon 
beruvchi tolali optikani qo‗llash, dvigatelning karteridan olinadigan namunalarni 
spektral tahlil qilish va boshqalar istiqbolli usullar hisoblanadi. 
Zamonaviy, yangi avlod texnikalari (traktorlar, qishloq xo‗jalik mashinalari, 
kombaynlar) monitor, datchiklar va kompyuterlashgan elektron taxlil tizimi bilan 
jihozlangan bo‗lib, texnikadan noto‗g‗ri foydanilganda, texnik yoki texnologik 
nosozlik yuz berishi mumkin bo‗lganda yoki havfli vaziyat yuzaga kelganda 
operatorni ogohlantiradi. Agar nosozlikka olib keluvchi sabab bartaraf etilmasa 
texnika to‗xtaydi va boshqaruv tizimi qulflanib qoladi. Toki, servis xizmati bo‗yicha 
mutaxassis nosozlikni bartaraf etmaguncha texnika ishlamaydi.
Hozirgi kunda qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishida turli avlod texnikalaridan 
foydalanilmoqda. Nosozlikni ogohlantirish, himoyalash va boshqarish tizimiga ko‗ra
ularni shartli ravishda mexanik (nosozlikni ogohlantirish), avtomatlashgan 
(nosozlikni ogohlantirish va undan himoyalash) va intellektual (nosozlikni 
ogohlashtirish, undan himoyalash va boshqarish) tizimlarga ajratish mumkin.