A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

identifikatsiyalash (aynanlashtirish) usuli – butunni qismlarni yig‘ish 
orqali aniqlash. Bunda umumiy uzilish (buzilish) joylari bilinar-bilinmas 
bo‘lishi yoki umuman bo‘lmasligi, murakkab ko‘p qismli buyumlarning 
qismlari ajratib yuborilgan bo‘lishi mumkin; bir nechta buyumlar (qismlar, 
yarim mahsulot, zagatovka)ning umumiy ishlab chiqarish manbaini 
aniqlash; o‘ziga xos ekspluatatsiya qilish alomatlari bo‘lmagan muayyan 
mahsulotni izlari orqali aynanlashtirish; muayyan mexanizmlar 
(asboblar)ni yasalayotgan (ishlov berilayotgan) buyum bilan o‘zaro ta’sir 
izlarini aniqlash. 
Ishlab chiqarish mexanizmlarining izlarini ekspertiza qilish – muayyan 
ishlab chiqarish mexanizmining buyumdagi izlariga aynanligi (yoki 
izlarning umuman yo‘qligi)ni, shuningdek tiklanayotgan buyum qismla-
rining umumiy ishlab chiqarish manbaini aniqlashdan iborat. 
Muayyan mexanizmni izlari orqali aynanligini aniqlashda ekspertizada 
quyidagi masalalar hal qilinadi: 
muayyan shaxs yoki joydan olingan buyumlar yoki yarimfabrikatlar 
muayyan mexanizmlar, asboblar (qoliplar, shtamplar, kalandr va hokazo) 
yordamida yasalganini aniqlash. 
Ekspertiza tomonidan umumiy ishlab chiqarish manbaini aniqlashda 
quyidagi masalalar hal qilinadi: 
turli shaxslar va turli joylardan olingan buyumlar bir mexanizm 
(asbob) bilan yasalgan-yasalmaganini aniqlash; 
buyum qismlari aynan bir mexanizm (asbob) bilan yasalganmi? Avval 
ular bir butun buyumning bo‘laklari bo‘lganmi? 
Mahsulotda muayyan mexanizm izlarining aynanligini uchun 
ekspertizaga quyidagi obyektlar yuboriladi: 
1. Mexanizm (texnik qurilma) butunligicha, basharti buning iloji 
bo‘lsa yoki uning ishlovchi qismlari (matritsa (o‘yma qolip), puanson, 
profil boshchasi va hokazo). 
2. Ishlab chiqarish mexanizmlari (asboblar)ning ishlovchi qismlari 
tashqi qurilishi izlari o‘zida aks etgan buyumlar (ishlab chiqarish 
mahsulotlari va hokazo). 
3. Qiyosiy namunalar: tekshirilayotgan mahsulotlar bilan bir vaqtning 
o‘zida aniqlanayotgan asboblar yordamida yasalgan buyumlar, tek-

---

 214 
shirilayotgan buyumlar yasalgan sharoitga maksimal yaqinlashtirilgan 
sharoitda yasalgan eksperimental namuna buyumlar. 
Umumiy ishlab chiqarish manbaini aniqlash maqsadida ekspertizaga 
quyidagilar yuboriladi: 
1. Turli shaxslar va turli joylardan olingan mahsulotlar. 
2. Oddiy buyumlarning buzilgan (bo‘laklarga ajratilgan) qismlari. 
Murakkab tarkibli buyumlar yoki komplektlarning ajratilgan qismlari 
(bo‘laklari).