A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

2. Qismlar orqali yaxlitni aniqlash trasologik 
ekspertizasining metodikasi 
 
Topilgan bir necha qismdan iborat bitta obyektni va unda yaxlitlik 
to‘g‘risida dalolat beruvchi hosil bo‘lgan izlarni xususiyatlariga bog‘liqdir 
Iz hosil bo‘lish jarayonida kuch qanday yo‘nalganligiga qarab, 
obyektni bo‘lish va uni qismlarga ajratishni ajratish mumkin. 
Bo‘laklarga bo‘lishda izlarning hosil bo‘lish xususiyati ichki 
molekular birikish kuchining ta’siriga qarab aniqlanadi. Agar obyektga 
ta’sir qiluvchi tashqi kuch molekular birikish kuchidan katta bo‘lsa, modda 
zarralarining bir-biriga nisbatan siljishi yuzaga keladi va obyekt 
bo‘laklarga bo‘linadi (parchalanadi). Shuni nazarda tutish kerakki, 
 
parchalanishda obyektga ta’sir qiluvchi buyum va kuch emas, aksincha 
predmetni tashkil qiluvchi tola, kristall va zarralarning o‘ziga xos tarkibiy 
tuzilishi katta ahamiyatga ega. Bo‘laklarga bo‘lingan buyumlarda 
chiziqlar, botiqlar, iz hosil qiluvchi obyekt qatlami kabi belgilar 
bo‘lmaydi. Bo‘lingan qismdagi notekich g‘adir-budir joylar boshqa 
bo‘lakning tuzilishini aks ettiradi. 
Obyektni bo‘laklarga bo‘lishda iz hosil bo‘lishi aks etuvchi izlarning 
qoldirilishidan ajralib turadi. Ma’lumki, oxirgilari ikkita buyumning 
vaqtincha bir-biri bilan aloqasi natijasida, bo‘lish izlari esa – bir buyumni 
bo‘laklarga bo‘lish tufayli yuzaga keladi. 
Butundan bo‘lakni ajratib olish  deganda biri ikkinchisiga kirib 
turuvchi buyum qismini boshqasidan ajratish tushuniladi. Mazkur holatda 
iz hosil bo‘lish mexanizmini tashkil qilishda buyum sirti relyefida butunni 
qismga ajratishda ishlatilgan qurol tig‘ining belgilari bor yo‘qligi inobatga 
olinadi. Bunda  iz hosil qiluvchi obyektning uzluksiz ravishda bosilishi va 
sirg‘alishi natijasida izlar hosil bo‘ladi. 
Shunday qilib, butunni bo‘laklarga bo‘lish va qismlarga ajratishni 
farqlash uchun asosiy omil bo‘lingan bo‘laklarda bo‘lgan sirg‘alish izlari 
hisoblanadi. 
Iz hosil bo‘lishning  ko‘rsatilgan mexanizmini tahlil qilish bir turdagi, 
aksariyat hollarda qo‘shma obyektlarda butunni qismlarga qarab farqlash 
imkonini beradi. Komplekt (juft)ni tashkil etuvchi buyumlarni bo‘lishda 
hech qanday iz hosil bo‘lmaydi, zero ular bir-biri bilan fizikaviy 
birikmagan bo‘ladi.