A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

17.4. Sintetik va analitik hisob registrlarini tekshirish. 
Buxgalteriya hisobining jurnal-order shakli qo’llaniladigan korxonalarda 
amaldagi qoidalarga muvofiq 8310-8330 schyotlar bo’yicha №13- jurnal-order va 
analitik hisob vedomostlari qo’llaniladi. Buxgalteriya hisobi kompyuterlashtirilgan 
korxonalarda 8300-ustav kapitalini hisobga oladigan schyotlar (8310-8330), 4610-
»Ustav kapitaliga ulushlar bo’yicha ta’sislarning qarzlari» va 6620- Chiqib 
ketayotgan ta’sislarning ulushlari bo’yicha qarzlar» schyotlari bo’yicha sintetik va 
analitik hisob yuritiladigan kompyuter dasturlari qo’llaniladi.
Shuningdek, Bosh daftar yoki oborot-saldo vedomostlari ham tekshiriladi. 
 
Qoidaga ko’ra, ta’sischilar tomonidan ustav kapitaliga qo’shiladigan hissalar 
hisobda va balansda ularning haqiqatda kirim qilinish me’yoriga qarab aks 
ettiriladi: asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, tovar-moddiy qiymatliklar uchun 
qabul qilish-topshirish dalolatnomasining tuzilgan sanasi, pul mablag’lari uchun 
mablag’larining korxona schyotiga kelib tushgani (bank ko’chirmasi va unga ilova 
qilingan tegishli hujjat). Bunda ushbu hissalarning analitik hisobi har bir 
ishtirokchi bo’yicha yuritiladi.
Hissalarning belgilangan miqdori kirim qilinganidan so’ng ustav 
kapitalining tashkil etilishi hisobda aks ettiriladi.
Ustav kapitalining miqdori ta’sis hujjatlarida belgilanganidan oshib 
ketmasligini ta’kidlab o’tish zarur.

---

394 
Korxona ta’sischilari ulushlarining yig’indisi (ulushlar, aktsiyalar, pay 
badallari) ta’sis hujjatlarida qayd qilingan ustav kapitalining miqdori va summalari 
tegishli dastlabki hujjatlarga (dalolatnomalar, bank ko’chirmalari, bank kassasiga 
naqd pul topshirilganligi to’g’risida kvitantsiya va h. k) asosan schyotlar aloqasi 
tuzilib, dastlabki buxgalteriya balansida aks ettiriladi.
Ustav kapitali summasi ta’sis hujjatlari, hisob registrlari va hisobotdagi 
ma’lumotlarga teng bo’lishi lozim.
№21 –BHMS ga muvofiq ustav kapitalini hisobga oladigan schyotlar (8310-
«Oddiy aktsiyalar», 8320-«Imtiyozli aktsiyalar», 8330-«Pay va ulushlar») krediti 
va 4610 –«Ustav kapitaliga ulushlar bo’yicha ta’sischilarning qarzlari» schyotining 
debeti bo’yicha yozuvlar korxona davlat ro’yxatidan o’tganidan so’ng amalga 
oshiriladi.
Ustav kapitali to’liq va to’g’ri shakllanishi 4610–«Ustav kapitaliga ulushlar 
bo’yicha ta’sischilarning qarzlari» schyoti ma’lumotlari bilan 8310–«Oddiy 
aktsiyalar», 8320–«Imtiyozli aktsiyalar» schetlari yoki 8330–«Paylar va ulushlar» 
schyoti (xo’jalik yurituvchi sub’ekt tashkiliy-huquqiy shakliga qarab tegishli 
schyot) ma’lumotlarini solishtirish asosida tekshiriladi.
Har bir ta’sischi tomonidan ustav kapitaliga ulushlarning haqiqatan 
qo’shilganligi tasdiqlovchi buxgalteriya hujjatlarining mavjudligi va to’g’ri 
rasmiylashtirilganligini tekshirish orqali aniqlanadi. Natura shaklidagi ulushlar 
(asosiy vositalar, materiallar va h. k) tegishli shakldagi dalolatnomalar, pul 
mablag’lari esa kassa va bank hujjatlari bilan tasdiqlanadi. Tasdiqlovchi hujjatlarda 
tegishli mablag’larning aynan ustav kapitaliga ulush sifatida ta’sis hujjatlariga 
muvofiq topshirilganligi haqida ma’lumotlar bo’lishi lozim. Bu nafaqat ustav 
kapitaliga qo’shiladigan ulushlarni buxgalteriya hisobida to’g’ri rasmiylashtirish 
uchun, balki soliqqa tortish masalalari uchun ham zarurdir.
Shuningdek, tekshiruv chog’ida ushbu hujjatlar shakl va mazmunlarining 
O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»ga qonun 9-moddasi 
talablariga muvofiqligi ham aniqlanadi.

---

395 
Ustav kapitaliga chet el valyutasida qo’shiladigan ulushlarning to’g’ri aks 
ettirilganligini aniqlash «