|
Nazorat savollari
Hozirgi kunga kelib, nima uchun ko‘plab mamlakatlarda, o‘lim jazosi bekor qilinmoqda? Buning sabablari nimada, deb o‘ylaysiz?
O‘zbekistondan qochishga ulgurgan va O‘zbekistonga qaytarilsa, o‘limga duchor bo‘lishi mumkinligi haqida chet el sudlariga da’vo qilayotgan o‘zbekistonlik jinoyatchilar O‘zbekistonga qaytariladi deb o‘ylaysizmi va bunga misollar keltira olasizmi?
O‘zbekiston Respublikasi jinoyatchilarni ushlab berish va ularni topshirish bilan bog‘liq qanday xalqaro konvensiya va shartnomalar ishtirokchisi hisoblanadi.
Xalqaro Sud amaliyotida shaxslarni ushlab berish va ekstraditsiya qilish bilan bog‘liq qanday sud ishlaridan xabardorsiz va ular qanday yakun topgan?
Foydalanilgan adabiyotlar
Lillich, Richard B. (January 1991). "The Soering Case". The American Journal of International Law. 85 (1): 128–149.
XIV. O‘zbekiston Respublikasi xalqaro huquqning teng huquqli subyekti sifatida. O‘zbekiston va Oxus Gold ishi 2015-yil 17-dekabr. (Oxus Gold Plc v The Republic of Uzbekistan, UNCITRAL 2010 Rules 17 December, 2015).
(A.Umirdinov)
Nizoning yuzaga kelishi
Oxus Gold 2000-yilda Angliyada tashkil etigan mas’uliyati cheklangan xususiy korxona bo‘lib, Markaziy Osiyoda yer osti madanlarini izlash, qazib olish va qayta ishlash bilan shug‘ullanadi. Ushbu korxonaning Oxus Resources Corporation (bundan keyin ORC deya qisqartiriladi), Oxus Mining Limited, Marakand Minerals Limited va Khandiza Services Limited, Amantaytau Golfields AO (bundan keyin AGF deya qisqartiriladi) kabi sho‘ba korxonalari bo‘lgan.
Oxus Gold, O‘zbekistondagi faoliyatini 1997-yilda boshlagan. Uning konchilik sohasidagi ishlari o‘zining ikki sho’ba korxonasi, ORC va Maraqand orqali amalga oshirilgan. Oxus Gold O‘zbekistonning ikki hududida o’zining tadbirkorlik ishlarini olib borgan: ular AGF va Xondiza loyihalari bo‘lgan. Ushbu nizo aynan yuqoridagi ikki loyiha ustida kelib chiqqan.
Xondiza loyihasi O‘zbekistonning janubi-sharqiy qismida joylashgan Xondiza hududidagi foydali qazilmalarni kovlab olish bo‘yicha ishlab chiqilgan (Rasmga qarang). Ushbu kon, klassik volkanogenik sulfid koni bo‘lib, katta miqdorda mis, qo‘rg‘oshin, oltin, kumush va ruh konlarini o‘z ichiga oladi. Xondiza koni Sovet Ittifoqi davrida 1970-yillarida topilgan. Biroq undan keyin u o‘zlashtirilmay tashlab qo‘yilgan. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, ushbu konlarni xorijiy sarmoya orqali o‘zlashtirishni maqsad qiladi va 1996-yilda ORC bilan ushbu konlarni o‘zlashtirish bo‘yicha shartnoma imzolaydi. Ushbu shartnomaga muvofiq, O‘zbekiston tomoni investorga Sovet Ittifoqi paytidan boshlab shu kungacha to‘plangan Xondizadagi konlarga oid barcha ma’lumotlar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib beradi.
AGF loyihasi esa Amantaytau oltin konlarining AGF tomonidan o‘zlashtirish va boshqarilishiga oid loyiha bo‘lgan. Ushbu oltin konlari dunyodagi eng yirik oltin zaxiralaridan biri va O‘zbekistondagi eng yirik oltin qazib olish makonlaridan biri bo‘lib, Tyanshan tog‘ining Qizilqum sahrosidagi 192 kilometrga cho‘zilgan qismi hisoblanadi (Rasmga qarang). Ushbu konlar Amantaytau Sentralni, Amantaytau Severni, Uzunbuloq, Visokovoltni konlarini o‘z ichiga oladi. Yuqorida tilga olingan konlarni o‘zlashtirish uchun 1993-yilda AGF qo‘shma korxonasi tuzilib, 1994-yildagi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan xorijiy investorga konlarni o‘zlashtirish, soliq va buxgalteriya ishlari yuzasidan huquqlar va imtiyozlar taqdim etiladi.
Biroq har ikki loyiha bo‘yicha ham keyinchalik nizo yuzaga keladi. Avvalambor, Xondiza loyihasi bo‘yicha taraflar loyihani o‘rganish shartnomasi (Primary Exploration Agreement)ni tuzishadi va ushbu shartnoma uch bosqichda Xondiza loyihasini ijobiy amalga oshirishni ko‘zda tutuvchi shartnoma deya e’tirof etiladi. Birinchi bosqich, dastlabki texnik-iqtisodiy o‘rganish (Preliminary Feasibility Study) bo‘lib, taraflar unda konlarda, haqiqatan ham, yetarlicha ma’danlar borligini topishlari lozim bo‘lgan. Ushbu birinchi bosqich, ikki tarafning ham qayd etishicha, muvaffaqiyatli amalga oshgan. Ikkinchi bosqich esa yuqoridagi texnik-iqtisodiy o‘rganish ijobiy yakunlansa, 50/50 ulushga asoslangan holda taraflar qo‘shma korxona bo‘yicha shartnoma tuzib, chet eldan Xondiza loyihasini moliyalashtirishni ko‘zlagan. Uchinchi bosqich esa konlarni o‘zlashtirishdan iborat edi. Biroq 2 va 3-bosqichda, belgilangan ishlarni amalga oshirish davomida taraflarda turlicha qarashlar paydo bo‘ladi. Garchi investor hali biror marta ishlatilmagan O‘zbekiston Respublikasining Konsessiya to‘grisidagi qonun (1995-yil) asosida konsessiya shartnomasi tuzishni taklif etsada, uning etarli darajadagi ishlash mexanizmi yaratilmaganligi sababli uzoq muzokaralardan so‘ng taraflar qo‘shma korxona bitimi modeliga o‘tishadi. Buning asosiy sababi esa da’vogarning konsessiya to‘lovi bo’yicha O‘zbekiston tomoniga kamroq haq to’lash bo‘yicha bildirgan taklifidir. Tabiiy ravishda hukumat bunga ko’nmaydi. Aynan shu muammo yana qo‘shma korxona bo‘yicha shartnomada ham ko‘tariladi. O‘zbekistonning konchilik ishiga aloqador hukumat idoralarining qayta-qayta noroziliklariga qaramay angliyalik investor qo‘shma korxona bo‘yicha shartnomadagi o‘z ulushini kamaytirishni istamaydi. Bu esa, oxir-oqibat Xondiza loyihasi o’zlashtirish uchun Olmaliq tog‘-kon kombinatiga berilishiga sabab bo‘ladi.
Amantaytau Goldfields loyihasini esa angliyalik investorlar bilan O‘zbekiston tarafining anchagina muvaffaqiyatli amalga oshgan birgalikdagi ishi sifatida baholasa bo’ladi. Taraflar 2004-yil boshidan boshlab Navoiy viloyatida oltin qazib olishni boshlashadi va 2006-yilgacha katta miqdorda oltin chet elga eksport ham qilinadi. Biroq 2006-yil 1-may kuni Vazirlar Mahkamasi qarori bilan o‘sha paytdagi chet el investitsiyalari uchun soliq imtiyozlari bekor qilinadi. AGF uchun esa qo‘shimcha auditorlik tekshiruvi o‘tkazilib, go‘yoki unda 225 million AQSH dollariga teng soliq, bojxona va chet el valyutasi ayirboshlashga doir qonunbuzarliklar aniqlanadi. Bundan tashqari, AGF bir necha bor o‘zining konchilik sohasidagi litsenziyalarini yangilashga oid qiyinchiliklarga duch keladi, buning ustiga 2009-yilda yana bir bor soliq qonunchiligi o‘zgaradi. Taraflar o‘rtasidagi muammo yuqoridagilar bilan tugamaydi. Investor ham dividentlarni taqsimlash shartnomasiga muvofiq Moliya vazirligiga nisbatan o‘zining 11 millionga AQSH dollariga yaqin to‘lov shartnomasini bajarmaydi. Shundan so‘ng investorga nisbatan sud jarayoni boshlanib 2011-yildan boshlab AGFning chet ellik boshqaruvchilari O‘zbekistonni tark etishadi, boshqa muhim lavozimda ishlaydigan mahalliy mutaxassislarning ba’zilari esa qamoqqa olinadi. 2012-yilga kelib esa korxonaga nisbatan tashqi boshqaruvchi tayinlanadi. Natijada, Oxus O‘zbekiston Respublikasiga nisbatan UNCITRAL qoidalariga muvofiq 2011-yilda Parijda ish qo’zgatadi.
O‘zbekiston tomonidan Vazirlar mahkamasi, Moliya vazirligi kabi davlat organlari javobgar sifatida, ishga aloqador davlat korxonalari sifatida esa, Navoiy tog‘-kon metallurgiya kombinati va Olmaliq tog‘-kon metallurgiya kombinatlari tilga olingan. O‘zbekistonni White & Case xalqaro advokatlik byurosining advokatlar jamoasi himoya qilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
