A. I. Samoylovich turkiy tillarni necha gruppaga bo`lib klassifikatsiya qildi?

O`zbek dialektologiyasi” fani yuzasidan YaB uchun test variantlari

1. Spirantizatsia hodisasini aniqlang.

A. bemor, kasal

B. huquq, uquq

V. shisha, ishsha

G.* Jolvars-jolbars

2.Y-lovchi, a-lovchi, j-lovchi shevalarda so`zning ikkinchi bo`g`inidagi lab

garmoniyasini aniqlang

A. orun, ottuz, oyun

B. keladurgon, oladurgon

V.* djay- djey,ayt-eyt

G.ketaqolsam, kelaqolsam

1. Labial garmoniya

A.* unlilarning cho`ziq talaffuzi.

B. unlilarning lablanish-lablanmasligiga ko`ra ohangdoshligi.

V. O`zakdagi ohangdoshlik.

G. labial garmoniya holati ko`rsatilmagan.

3. Til orqa lablanmagan quyi ko`tarilish (keng) unlini aniqlang.

A. e (a)

B. o

V. u

G.* e

6. Tav,bav,avo`r,avo`z,sav leksikonlari xos bo`lgan lahjani aniqlang

A.* O`g`uz lahjasida

B. qipchoq lahjasida

V. qarluq lahjasida

G. Toshkent dialektida

7. Qipchoq shevalarining Sharqiy guruhi geografik xaritasi

A.* Samarqand shahrining sharq tomoni, Bekobod shahri va Bekobod tumani

qipchoq shevalari, Baxmal, G`allaorol, Zomin, Sirdaryo vil. bir qismi.

63

B. Andijon, Shahrixon, Yangiqo`rg`on

V. Buxoro, Samarqand shahri

G. Farg`ona, Andijon, Asaka

8. Qipchoq lahjasi necha guruhga bo`linadi?

A. 2 guruhga

B.* 3 gr.

V. 4 gr.

G. 5 gr.

9. Akkomodatsiya nima?

A.* unli va undosh tovushlarning moslashib old qator tamon siljishi

B. so`z boshida tovush o`zgarishi

V. talaffuzi buzilgan so`zlar

G. unlilar garmoniyasi

10.Assimilyatsiya holatini ko`rsating.

A. bizga borado`

B. korgen, koreyn

V. orun,ottuz

G.* toshsh’

11.Sandxi holatda tovush o`zgarishi

A. *heyrembold’m

B. borulup, uzuptu

V. qoshiq,oromol, oroza

G. belelerge

12.Metateza hodisasini ko`rsating

A.* deyre-derye, payret-paryet

B. it-iyt, su-suv

V. achso`n-asso`n, chay-shay-choy

G. qalqozno`ng>qalqozdo`ng-kolxozning

13.Prokopa hodisasini sharhlang

A.* So`z oldidan tovush tushirilishi

B. So`z oldidan tovush orttirilishi

V. So`z o`rtasida tovush tushishi

G. So`z o`rtasida tovush orttirilishi

14.Obektni o`rganish jihatidan dialektologiya necha xil?

A. 3

B. 4

V. 6

G. * 2

15.O`zbek xalq shevalari qaysi turkolog olim klassifikatsiyasiga asoslanadi?

A. prof. G`.Olim

B. prof. I.I.Zarubin

V.* prof. A.K.Borovkov

G. prof. E.D.Polivanov

17.Prof. G`.Olim klassifikatsiyasini ko`rsating

A. metisatsiya, gibridizatsiya

B.* O`zbek-qipchoq lahjasi; turk-barlos lahjasi; Xiva-Urganch lahjasi

V. y-lovchi shevalar, j-lovchi shevalar

G. g`arbiy-xunn, sharqiy-xunn

G. O`g`uz guruh shevalari.

19.Qipchoq shevalarining shimoliy Xorazm qipchoq guruhini o`rgangan olim .

A.* Ishaev.

B. Shaxmatov.

V. Avanesov, Fimen.

G. Polivanov, Abdullayev, Ishayev.

29.Urchuq so`zida qancha shakldoshlik bor?

A. *2 ta .

B. 3ta.

V. 4 ta.

G. 5 ta.

32.Tori so`zida nechta shakldoshlik bor?

A. *2 ta.

B. 3 ta.

V. 4 ta.

G. 5 ta.

33.Tur so`zi sheva shakldoshlik hosil qila oladimi, qancha so`z bilan?

A. Ha.

B. YO`q.

V. Ha, 3 ta.

G.* Ha, 2 ta.

34.Jumalak, tishqali so`zlarining ma’nosi noto`g`ri izohlangan qatorni aniqlang.

A.* Yumaloq, tashqari.

B. Jumboq, qoliplash.

V. Izohi yo`q.

G. Barcha javoblar noto`g`ri.

36.j-lovchi shevalardagi kelishik affikslarining fonetik variantlari chiqish

kelishigida.

A.* den – ten – ken, don - tan - nan.

B. -a - ne – e, den – ke.

V. nen – dung.

G. –ni, di, ti.

38.O`zbek shevalarini lingvistik geografiya metodi bilan o`rganish ishi qachon

boshlangan?

A. 1900 yil.

B. 1937 yil.

V.* 1940 yil.

G. 1944 yil.

39.O`zbek tili dialektologik atlasi nechta vazifa-maqsadni ko`zda tutadi?

A. 1 ta.

B.* 3 ta.

66

V. 4 ta.

G. 7 ta.

40.Dialektologik atlaslarning dastlabki namunalari qachon yaratilgan?

A. XX asrda.

B. XIV asrda.

V. X asr oxiri-XI asr boshlari.

G.* XIX asr oxiri-XX asr boshlari.

41.Metateza hodisasi ko`rsatilmagan qator toping.

A.* it – iyt, su – suv.

B. achsin – assin, chay – shoy – choy.

V. bitti – pitti.

G. djomon – djuzuk.

42.Akkomadatsiyaga noto`g`ri ta’rif berilgan qatorni aniqlang.

A. So`z boshida tovush o`zgarishi.

B.* Barcha javob noto`g`ri.

V. Talaffuzi buzilgan sO`zlar.

G. Unlilar garmoniyasi.

43.1) orun, oyun, 2) djay, 3) ayt-eyt, 4) oladurgon.

Lab garmoniyasida kelgan so`z bormi? Qaysi qatorda?

A. *YO`q.

B. Ha, 2-qator.

G. Ha, 4-qator.

G. Bor, 2- qator.

47.V.A.Bogorodskiy turkiy tillarni necha guruhga bo`lgan?

A. 2 guruhga.

B. 4 guruhga.

V. *7 guruhga.

G. 8 guruhga.

48.O`rta Osiyo guruhiga qaysi tillar kiradi?

A.* Uyg`ur, qozoq, qirg`iz, o`zbek, qoraqalpoq tillari.

B. Xakas tili.

67

V. Tatar va boshqird tillari.

G. Yoqut, qorachoy, tuva tillari.

49.«Differentsiya» so`zi qanday ma’no anglatadi?

A.* Ajralish.

B. Qo`shilish.

V. Tillarning kontakti.

G. Tillarning o`zaro ta’siri.

50.«Integratsiya» so`zining ma’nosi nima?

A. Ajralish.

B.* Qo`shilish.

V. Tillarning chatishuvi.

G. A va V.

51.”Gibridizatsiya”so`zining ma’nosi nima?

A. Singarmonizm.

B.* Turli sistemadagi tillarning chatishuvi.

V. Metateza.

G. Tillarning ajralishi.

52.G`ozi Olim Yunusov nechanchi yili o`zbek shevalarini klassifikatsiya qildi?

A. *1936 yil.

B. 1940 yil.

V. 1948 yil.

G. 1995 yil.

53.«O`zbek lahjalari tasnifidan bir tajriba» asari kim tomonidan yozilgan?

A. Baskakov.

B. V.Radlov.

V.*G`.Olim.

G. E.Korsh.

54.G`ozi Olim o`zbek shevalarini necha gruppaga bo`ladi?

A. 2 gruppaga.

B.* 3 gruppaga.

V. 5 gruppaga.

G. Gruppaga ajratmagan.

55.A.K.Borovkov o`zbek shevalarini necha gruppaga bo`lgan?

A.* 2 gruppaga.

B. 6 gruppaga.

V. 4 gruppaga.

G. 5 gruppaga.

56.Sheva nima?

A.* Biror tilning o`ziga xos fonetik, leksik va grammatik xislatlarga ega bO`lgan eng

kichik birlik.

B. Adabiy til.

V. Singarmonizm.

G. B va V.

57.Transkriptsiya nima?

A.* Dialekt va shevada uchraydigan tovushlarning turli ko`rinishlarini yozuvda

ifodalash uchun qo`llanadigan ma’lum belgilar sistemasi.

68

B. Qayta yozish

V. Til tovushlarini aniq ifodalash uchun xizmat qiladigan yozuv.

G. A, B, V.

61.Eronologik shevalar, eronlashgan shevalar deb gruppalashtirish qaysi olim

tasnifiga xos?

A. H.Rahmatullaev.

B. I.Qo`chqortoev.

V.* D.Polivanov.

G. Baskakov, Yo.G`ulomov.

62.A.I.Samoylovich turkiy tillarni necha gruppaga bo`lib klassifikatsiya qildi?

A. 2 gruppa.

B. 4 gruppa.

V.* 5 gruppa.

G. A va B.

63.Oromal, oroza hodisasi turini aniqlang.

A.* Proteza.

B. Eliziya.

V. Assimilyatsiya.

G. Metateza.

64.Singarmonik holat qaysi shevada nisbatan muqim?

A. O`g`uz lahjasida.

B.* Qipchoq shevasida.

V. Barcha shevalarda muqim.

D. Hech qaysi shevada muqim emas.

65.Singarmonizm qonuni nima?

A. Undoshlardagi jarangli fonemaning jarangsizlikka o`tishi.

B.* Talaffuzdagi ohangdoshlik.

V. Unlilardagi cho`ziq, qisqalik.

G. Ketma-ket kelgan unlilar.

66.Lingvistik geografiya nima?

A.* Ma’lum territoriyada tarqalgan til hodisalarini aniqlash.

69

B. Singarmonizm.

V. Tilshunoslikning bir bo`limi.

D. A va V javoblari.

67.Lingvistik geografiyaning ifoda vositasi nima?

A. Assimilyatsiya.

B.* Kartalar.

V. Atlaslar.

G. Barcha javoblar to`g`ri.

68.Lingvistik geografiyaning asoschilari kimlar?

A. G.Venker, P.Meyer, V.Reshetov, Sh.Rahmatullaev.

B. J.Jileron, I.Qo`chqortoyev, G.Venker.

V.* J.Jileron, G.Venker, F.Vrede, P.Meyer.

D. Barcha javoblar to`g`ri.

69.Dialektologik atlas nima?

A.* Albom yoki kitob shaklidagi kartalar yig`indisi.

B. Ko`rgazmali qurollar.

V. Sheva va lahjalar.

D. B va V.

70.O`zbekistonda lingvo-geografik metod bilan shevalarni o`rganish qachon

boshlandi?

A. 1938 yildan.

B. 1945 yildan.

V.* 1940 yildan.

G. 1990 yildan.

71.O`zbek shevalarini lingvo-geografik usulda o`rganish kim tomonidan olg`a

surilgan?

A. I.Qo`chqortoyev, K.Nazarov tomonidan.

B. A.K.Borovkov tomonidan.

V.* A.K.Borovkov, V.Reshetov, A.Shermatov tomonidan.

G. B va V javoblar to`g`ri.

72.O`zbekistonda dialektologik ishlarni boshqaruvchi yagona ilmiy markaz

qayerda mavjud?

A. SaM DU.

B.* O`z FA Til va adabiyot instituti.

V. Tosh. Dav. mil. univ-ti.

D. A va V.

73.O`zbek dialektlarini kartalashtirishni kim boshlab berdi?

A.* V.Reshetov.

B. A.Borovkov.

V. Sreznevskiy.

G. Barcha javoblar noto`g`ri.

74.«Toshkent obl. shevalari atlasi» ni tuzish qachon yakunlandi?

A. 1950 yil.

B.* 1956 yil.

V. 1980 yil.

G. 1990 yil.

70

75.«Qashqadaryo gruppa shevalari kartasi» kim tomonidan tuzilgan?

A. V.Reshetov

B. A.K.Borovkov.

V. Sh.Rahmatullayev.

G.* A.Shermatov.

76.«Turkiy tillar atlasi» ni tuzish kimning tashabbusi bilan boshlangan?

A.* V.Reshetov.

B. M.Jirmuniskiy.

V. A.K.Borovkov.

G. A.Shermatov.

77.Monografik tekshirish necha xil aspektda olib boriladi?

A. 3 xil.

B. 4 xil.

V.* 2 xil.

G. 5 xil.

81.O`zbek tili sheva va dialektlari vokalizmini tekshirishda nimalarga e’tibor

berish kerak?

A.* Kontrast juft unli fonemalarni aniqlashga

B. Singarmonizmning buzilish tendentsiyasini kuzatishga

V. Qadimgi turkiy cho`ziq unlilarning mavjudligi yoki mavjud emasligini aniqlashga

G. Barcha javoblar to`g`ri.

82.O`zbek xalq shevalari tovush sostavi va fonetik xususiyatlariga ko`ra necha

guruhga bo`linadi?

A. 3 ta

B. 4 ta

V.* 2 ta

G. 6 ta

83.O`zbek adabiy tiliga asos bo`lgan shevalarda unlilar soni nechta?

A. 8 ta

B.* 6-7 tadan oshmaydi

V. 12 ta

71

G. 10 ta

84.Assimilyatsiya nima?

A.* Tovushlar o`xshashligi.

B. Bir tovushning tushib qolishi.

V. Tovush ortishi.

G. Barcha javoblar to`g`ri.

85.Akkomodatsiya nima?

A. Sonorlar.

B.* Bir tovush talaffuzining ikkinchi tovush talaffuziga moslashuvi.

V. Tovushlarning o`xshashligi.

G. Portlovchi undosh tovushlarning portlovchilik xususiyatinig yo`qolishi.

86.Spirantizatsiya nima?

A. Tovushlar o`xshashligi.

B. Tovush orttirilishi.

V.* Biror portlovchi undosh tovushnig portlovchilik xususiyatini yo`qotib,

sirg`aluvchi tovushga o`tishi.

G. Tovush tushishi.

87.Eliziya nima?

A. Tovushlar o`xshashligi.

B. Dissimilyatsiya

V.* Unli va undosh tovushlarning tushib qolish hodisasi.

G. Metateza.

88.Metateza nima?

A. *Tovushlarnig o`rin almashishi.

B. So`z tarkibida yonma-yon kelgan undosh tovushlarning o`rin almashishi.

V. A va B

G. Tovushlar o`xshashligi

89.Singarmonizm nima?

A. Undoshlar tarkibi

B.* Unlilarning uyg`unlashishi

V. Tovush tushishi

G. Tovush orttirilishi

90.Singarmonizm hodisasi necha xil ko`rinishda bo`ladi?

A. 3 xil

B. *2 xil

V. 4 xil

G. 6 xil

91.O`zbek adabiy tiliga asos bo`lgan shevalarda unlilar soni nechta?

A. 8 ta

B.* 6-7 tadan oshmaydi

V. 12 ta

G. 10 ta

93.O`zbek dialektlarini kartalashtirishni kim boshlab berdi?

A.* V.Reshetov.

B. A.Borovkov.

V. Sreznevskiy.

G. Barcha javoblar noto`g`ri.

94.Transleteratsiya nima?

A.* Biror yozuv harflarini boshqa bir yozuv harflari bilan almashtirib ifodalash usuli.

B. Til tovushlarini aniq ifodalaydigan yozuv.

V. Unlilarning tushib qolishi.

G. B va V.

95.«Integratsiya» so`zining ma’nosi nima?

A. Ajralish.

B.* Qo`shilish.

V. Tillarning chatishuvi.

G. A va V.

96.Singarmonizm qonuni nima?

A. Undoshlardagi jarangli fonemaning jarangsizlikka o`tishi.

B.* Talaffuzdagi ohangdoshlik.

V. Unlilardagi cho`ziq, qisqalik.

G. Ketma-ket kelgan unlilar.

97.Dialektologik atlas nima?

A.* Albom yoki kitob shaklidagi kartalar yig`indisi.

B. Ko`rgazmali qurollar.

V. Sheva va lahjalar.

D. B va V.

98.Lingvistik geografiyaning asoschilari kimlar?

A. G.Venker, P.Meyer, V.Reshetov, Sh.Rahmatullayev.

B. J.Jileron, I.Qo`chqortoyev, G.Venker.

V.* J.Jileron, G.Venker, F.Vrede, P.Meyer.

D. Barcha javoblar to`g`ri.

99.Dialektologik atlaslarning dastlabki namunalari qachon yaratilgan?

A. XX asrda.

B. XIV asrda.

V. X asr oxiri-XI asr boshlari.

G. *XIX asr oxiri-XX asr boshlari.

100.Izoglassa nima?

A.Fonemalar.

B.Til birliklari:areallar, til lanshafti.

V.*Mos hodisalarning u yoki bu bo`lagi tarqalgan eng chet nuqtalarini tutashtiruvchi

atlas kartasidagi chiziq.

G.Unli va undoshlar.

101.Metateza hodisasini aniqlang

A.* dunela-dulene

B. algannar- alganlar

V. tenggur

73

G. ketetto`gon

10. Toshkent va Samarqand shevalari qaysi unlining qo’llanish-qo’llanmasligiga ko’ra farq qiladi?

A) ye va ye.

V) a va

S) ye va a.

D) ye va a.

E) ye va .

14. a, unlilarga berilgan to’g’ri tavsifni belgilang:

A) Umumturkiy unlilardir.

V) Orqa qator unlilardir.

S) Yuqori –tor unlilardir.

D) Barcha shevalarda uchrovchi unlilardir.

E) O’zlashgan unlilardir.

16. Umlaut deb:

A) Oldingi bo’g’indagi unliga keyingi bo’g’indagi unlining moslashishiga aytiladi.

V) Keyingi bo’g’indagi unlining oldingi bo’g’indagi unliga ta’siriga aytiladi.

S) O’zakdagi unlining affiksdagi unliga ta’sini bildiradi.

D) Affiksdagi unlining o’zakdagi unliga ta’sir yetishiga aytiladi.

E) Affikdagi old qator unlining o’zakdagi orqa qator unligi ta’sir etishi va o’z xarakteriga o’xshatib olishiga aytiladi.

17. Unli va undoshlar qanday nomlanadi?

A) Assimilasiya .

V) Dissimilasiya.

S) Singormonizm.

D) Spigantonizm.

E) Akkomodsiya.
18. –lik, lug, lu: affikslari qaysi shevada ko’plik ma’nosini ifodaladi?

A) Qurama shevalarda .

V) Marg’ilon shevasida.

S) O’sh shevasida

D) Qorako’l shevasida.

E) Toshkent shevasida.

20. –sem’z affiksi qaysi dialektda va qaysi fe’l shaklini hosil qiladi?

A.Shimoliy o’zbek shevalarida , I shaxs buyruq –istak shakli.

V) Toshkent dialektida , I shaxs buyruq istak shakli

S) Toshkent dialekti, I shaxs shart-istak birlik shakli.

D) Toshkent dialekti, I shaxs aniqlik fe’li shakli/

E) Toshkent dialekti, I shaxs shart-istak ko’plik shakli.

23. U, Y unlilari tavsifi to’g’ri keltirilgan qatorni toping.

A) Orqa qator, lablangan.

V) Old qator lablangan.

S) Yuqori –tor, lablangan.

D) Old qator , yuqori –tor.

E) Old qator, quyi keng.

24. Turk-barlos shevasi qaysi olim ta’snifida tilga olinadi?

A) Ye.D. Plivanov.

V) V.V.reshetov.

S) A.K.Borovkov.

D) K.K. Yudaxin.

E) G’. O. Yunisov.

25. Ushbu ta’riflardan qaysi singormonizm qonuni to’g’ri ifoda qiladi?

A) Unlilarning old qator va orqa qator xususiyatlariga ko’ra uyg’inlashuvi.

V) Unlilarning old qator va orqa qator hamda lablanish darajasiga ko’ra uyg’unlashuvi.

S) So’zda dastlabki bo’g’indagi unlining xususiyatiga ko’ra keyingi bo’g’inlardagi unlilarning uyg’unlashuvi.

D) So’zda dastlabki bo’g’indagi unlining orqa qator va old qator lablangan lablanmaganligiga ko’ra keyingi bo’g’inidagi unlining uyg’unlashuvi.

E) So’z o’zagidagi unlining orqa qator va old qator, lablangan va lablanmaganligiga ko’ra affiksdagi unlilarning uyg’unlashuvi.

26. Kontrast juft unlilar berilgan qatorni toping.

A). A-

V) Ye-ye

S) I-’

D) O-O

E) Ы-

28. O’g’uz lahjasiga xos harakat nomi affiksini aniqlang.

A) –yer, - maq

V) –maq, mek

S) –mek, -sh

D) –v, -maq

E) –mek, -ish.

29. Qaratqich kelishigining –in, -ыn, -un, -un, affiksi shevalarda qo’llaniladi?

A) Barcha shevalarda.

V) Toshkent shevasida.

S) Singormonizmni yo’qotgan shevalarda.

D) Singormonizmli shevalarda

E) Qipchoq lahjasi shevalarida.

30. Qipchoq laxjasi uchun xarakterli bo’lgan harakat nomi affiksni ko’rsating.

A) –maq

V) –v

S) –mek

D) –sh

E) ush.

31. Lahjaning ta’rifini aniqlash.

A)Bir-biriga yaqin bo’lgan shevalar jamidir.

V) Bir-biriga yaqin bo’lgan dialektlar jamidir.

S) Etnik jihatdan bir-biriga yaqin bo’lgan dialektlarni birlashtiradi.

D) Lahja – bu aslida til, sheva ma’nolarini anglatadi.

E) Dialektlarning yuzaga kelishiga asos bo’ladi.

33. O, O unlilari tavsifi qaysi qatorda berilgan:

A) Quyi -keng, lablangan.

V) Yuqori – tor lablangan.

S) O’rta keng , old qator.

D) O’rta keng lablangan.

E) O’rta keng , lablangan.

A) 34. O’zbek shevalarining rang-barangligini quyidagi omillardan qaysi biri ta’minlangan?

A) O’zbeklarning yetnik xususiyatlari, o’zbek tiliga turkiy va turkiy bo’lmagan tillarning ta’siri.

V) O’zbeklarning turmush tarzi, o’zbek tiliga turkiy va turkiy bo’lmagan tillarning ta’siri.

S) O’zbeklarning etnik xususiyatlari va o’zbek tiliga tojik tilining ta’siri.

D) O’zbek tiliga turkiy tillarning ta’siri.

E) O’zbek tiliga turkiy va turkiy bo’lmagan tillarning ta’siri.

35. Palatal singormonizmning to’g’ri javobini belgilang.

A) So’zda unlilarning old qator va orqa qator xususiyatlariga ko’ra uyg’unlashuvi.

V) So’zda unlilarning old qator xususiyatlariga ko’ra uyg’unlashuvi.

S) So’zda unlilarning moslashganligi xususiyatlariga ko’ra uyg’unlashuvi.

D) So’zda unlilarning old qator hamda lablanganlik xususiyatlariga ko’ra uyg’unlashuvi.

E) So’zda unlilarning old qator va orqa qator hamda lablanganlik xususiyatlariga ko’ra uyg’unlashuvi.

36. Ikkilamchi cho’ziq unlilar qanday yuzaga kelgan?

A) So’zdagi biror unli tovushning tushib qolishi natijasida paydo bo’ladi.

V) So’zdagi biror undash tovushning tushib qolishi hisobiga yuz beradi.

S) So’zdagi biror bo’g’inning tushib qolishi hisobiga yuz beradi.

D) So’zdagi urg’u o’rnining o’zgarishi bilan yuz beradi.

E) So’zdagi bo’g’inlardan birining tarixiy taraqqiyoti natijasidir.

37. Tushum kelishigi qaratqich ma’nosida qaysi shevalarda qo’llanadi?

A) Toshkent, Shimoliy o’zbek shevalari.

V) Toshkent, Samarqand.

S) Toshkent Qarshi.

D) Toshkent, Forish.

E) Toshkent, Namangan.

38. –dan affiksida qaysi dialektda xotin-qizlar ismiga qo’shilib hurmat ma’nosini ifodalaydi?

A) Toshkent, dialektida.

V) Samarqand dialektida.

S) Xorazm dialektida.

D) Qurama shevalarida.

E) Andijon dialektida.

39. –djek, -adjad affiksilari qaysi lahjada qo’llanadi? A.O’g’uz lahjasida.

V) Qorako’l shevasida.

S) O’g’uz qipchoq lahjalarida.

D) Qipchoq lahjasida.

E) Qarluq- chigil – uyg’ur lahjasida.

43. i, ы unlilari tav to’g’ri berilgan qatorni belgilang.

A) M.Asqarova, Sh.Shoabdurahmonov.

V) Sh.Shoabdurahmonov, F.Abdullayev, S. Ibrahimov.

S) S.Ibrohimov, F.Abdullayev, G’. Abdurahmonov.

D) F.Abdullayev, V.V.Reshetov, G’,Abdurahmonov.

E) Sh.Abdurag’monov, A.Aliyev, Sh.Rahmatullayev.

45. Birlamchi cho’ziq unlilarning tushib qolishi g’isobiga yuz beradi.

A) Biror unli tovushning tushib qolishi hisobiga yuz beradi.

V) Biror shevaga boshqa shevalarning ta’siri natijasida yuzaga keladi.

S) Qadimgi turkiy tildagi cho’ziq unlining saqlanib qolishi natijasidir.

D) Shevaning biror tarixiy taraqqiyoti davrida paydo bo’lgan .

E) Shevaga boshqa turkiy tillarning ta’siri natijasida paydo bo’lgan.

46. O’zbek shevalarida kelishiklarning eng kam miqdori va qaysi dialektlarda qayd qilinadi?

A) 5 ta, Toshkent va Farg’onada.

V) 5 ta, Jizzax va Samarqand.

S) 4 ta, Qipchoq va o’g’uz lahjasi dialektlarida.

D) Surhondaryo va Buxoroda.

E) 4 ta, Jizzax va Andijonda.

47.-lar,-ler ko’plik affiksi qaysi shevalarda qo’llaniladi?

A) Toshkent shevasida.

V) Buxoro o’zbek shevalarida.

S) Umlaut qonunini saqlagan shevalarda.

D) Singormonizm qonuni saqlagan shevalarda.

E) Assimilasiya qonuni saqlagan shevalarda.

48. –cha affiksi qaysi shevalarda erkalash, kichraytirish ma’nosini ifodalashda qo’llanmaydi?

A) Shimoliy o’zbek shevalarida.

V) Farg’ona dialekti shevalarida.

S) Surhandaryo dialektida.

D) Jizzax dialektida.

E) Toshkent dialektida.

49. Qaysi qatorda egalik affiksi variantlari qo’llangan?

A) –’m, -s’

V) –’m, -d’

S) –’n, s’z

D) –i, -k

E) –m’z, q

50. N (ng) undoshi to’g’ri tavsifi berilgan qatorni toping.

A) Til oldi, portlovchi.

V) Til orqa qorishiq portlovchi.

S) Til oldi sirg’aluvchi.

D) Til o’rta, portlovchi-sirg’aluvchi.

E) Til oldi, portlovchi-sirg’aluvchi.

51. B,r yuz fe’li dialektda qo’llanadi va qanday fe’l shakli?

A) Toshkent dialektida , shaxs aniqlik mayli ko’plik shakli.

V) Toshkent dialekti, shaxs aniqlik mayli, hozirgi kelasi zamon shakli.

S) Toshkent dialekti, shaxs aniqlik, hozirgi-kelasi zamon shakli.

D) Jizzax dialektida shaxs aniqlik mayli, hozirgi kelasi zamon ko’plik shakli.

E) Toshkent, dialektida, shaxs aniqlik mayli , hozirgi-kelasi zamon , ko’plik shakli.

52. eljek,-adjad affiksi qaysi lahjada qo’llanadi?.

A) O’g’iz lahjasida.

V) Qorako’l shevasida.

S) O’g’iz qipchoq lahjasida.

D) Qipchoq lahjasida.

E) Qarluq-chigil-uyg’ur lahjasida.

53. Dialektal leksika deganda nimani tushunasiz?

A) Faqat muayyan shevaga xos bo’lgan so’zlar.

V) Bir gurug’ shevalarga xos bo’lgan so’zlar.

S) O’zbek dadabiy tilida uchraydigan so’zlar.

D) Umuman biror shevaga xos bo’lgan va badiiy asarlarda murojaat qilingan so’zlar.

E) Barcha shevalarda uchraydigan so’zlar.

55. O’zbek shevalarida unlilar miqdori to’g’ri berilgan qatorni aniqlang.

A) 7-8 ta.

V) 6-13 ta.

S) 5-13 ta.

D) 9-10 ta.

E) 6-2 ta.

56. –I r-lar affiksi qaysi lahjada hurmat ma’nosini ishlatishda qo’llanmaydi?

A) Shimoliy o’zbek shevalarida.

V) O’g’uz lahjasida.

S) Qipchoq lahjasida.

D) O’rta o’zbek dialektida.

E) Qarluq lahjasida.

57.”H” undoshi qo’llanmaydigan shevani ko’rsating:

A) Toshkent.

V) Sayram.

S) Turkiston.

D) Xorazm.

E) Buxoro.

58.Assimilasiyaga uchragan tovushni so’zni toping:

A) Memleket-melmeket.

V) Dopp-topp.

S) Depter-deptert’

D) Og’l- og’l

E) Dunya-duyna.

62. Unlilarning uchlamchi cho’ziqligi qaysi dialektda yorqinroq ko’rinadi?

A)Namangan shahar dialektida.

V) Namangan atrof shevalarida.

S) O’qish dialektida.

D) Andijon dialektida.

E) Farg’ona dialektida.

67. “y’mg’l:” so’z shakli Toshkent shevasida:

A) Faqat oyisini bildiradi va hurmat ma’nosini anglatadi.

V) Oyisi va singlisini bildiradi.

S) Oila a’zolarining barchasini bildiradi va hurmat ifodalaydi.

D) Otasi va onasini anglatadi va hurmat bildiradi. E) Otasi-onasi va qarindoshlarini bildiradi va hurmat ifodalaydi.

70. “Diftong”ga berilgan aniq javobni belgilang.

A) Unlilarning cho’ziq talafffuzi.

V) So’z boshida unlilar oldida artikulyasiyasi yaqin bo’lgan unli va undshlarning orttirilishi.

S) So’z boshida unlilarning ikkilanishi.

D) So’z boshida unlidan oldin undoshlarning orttirilish.

E) So’z boshida unlining qisqa talafuz qilinishi.

71. Lablangan unlilar qatorini toping.

A) Ye, Y.

V) A, U

S) O, U

D) O, I

E) Y, ‘.

72.Lablangan unlilar qatorini toping.

A) O,Ye

V) O,O

S ) A

D) O, U

E) Y, -I.

73. Shevalardagi hozirgi zamon davom fe’li hosil qiluvchi affikslar qatorini toping.

A) –d’q, -dn

V) –asan,-ajad

S) –p, -v t

D) genmen, -ыban

E) –ad, -es.

80. Изоглоса нима?

А) Мос ҳодисаларнинг у ёки бу аъзоси, бўлаги тарқалган энг чет нуқталарни туташтирувчи атлас картасидаги чизиқ.

В) Лингвистик карталар йиғиндиси.

С) Реионал ва зонал атласлар.

Д) Арлаллар йиғиндисидан иборат.

81. Ўзбек шеваларини лингвографик усулда ўрганиш кимлар томонидан амалга оиширлган?

А) А.К.Баровков.

В) В.В.Решетов.

С) А.Шерматов.

Д) барча жавоблар тўғри.

85. “Қашқадарё гуруҳ шевалари картаси” ким томонидан тузилган?

А) В.В.Решетов, 49 карта.

В) А. Шерматов, 167 карта.

С) А.К. Боровков.

Д) Е.Д.Поливанов.

86. “Тошкент вилояти шевалари” атласи ким томонидан тузилган?

А) А.К. Боровков.

В) Е.Д. Пливанов.

С) В.В. Решетов, 150 карта.

Д) А.Шерматов, 167 карта.

87. Фонетика бўйича “дж” лаш, “ж”лаш ва “й”лашнинг тарқалиши қайси картада қайси картада мавжуд?

А) А.К.Боровков.

В) В.В.Решетов картасида.

С) А.Шерматов картасида .

Д) Ғози олим Юнусов картасида.

88. Лингвистик карталаштириш ашлари қайси йилда қайта йўлга қўйилган.

А) 1944 йилда.

В) 1945-1950 йилларда.

С) 1965 йилдан бошлаб.

Д) 1955 йилдан бошлаб.

89. “Ўзбек тилининг маҳаллий шевалари бўйича материал тўпловчилар учун методик қўлланма” қачон ва кимлар томонидан тузилган?

А) 1964 йил А.Алиев томонидан.

В) 1965 йил А.Ғуломов, А.Алиев, К.Назаровлар томонидан.

С) 1955 йил М.Мирзаев томонидан.

Д) 1967 йил А.Шерматов томонидан.

90. Эронлашган ва эронлашмаган шевалар акс эттирилган таснифни топинг.

А) В.В.Решетов таснифида.

В) К.К.Юдахин таснифида.

С) Е.Д.Пливанов таснифида.

Д) Ғози Олим Юнусов таснифида.

91. Метисация ва гибридизация атамалари қайси таснифда айтиб ўтилган.

А) К.К.Юдахин ва И.И.Зарубин таснифида.

В) В.В.Решетов таснифида.

С) Ғози Олим Юнусов таснифида.

Д) Е.Д.Поливанов таснифида.

92. Ғози Олим Юнусов таснифи нечанчи йилда тузилган?

А) 1930 йилда.

В) 1933 йилда.

С) 1936 йилда.

Д) 1940 йилда.

93. Ғози Олим Юнусов таснифи қандай номланган ва ўзбек шевалари неча гуруҳга бўлинган?

А) “Ўзбек лаҳжаларининг таснифида бир тажриба”, 3 гуруҳ.

В) “Ўзбек адабий тили ва ўзбек халқ шевалари”, 2 гуруҳ.

С) “Янги ўзбек алфавити”, 2 гуруҳ.

Д) А.К.Юдахин таснифида, 4 гуруҳ.

94. А.К.Боровков таснифида ўзбек шевалари қандай гуруҳланган?

А) О –лашган шевалар, а-лашган шевалар.

В) Й – лашган шевалар.

С) Ж – лашган шевалар.

Д) А, В, С жавоблар тўғри.

95. А.К.Боровковнинг иккинчи таснифи қачон ёзилган ва неча гуруҳга бўлинган?

А) 1953 йил, 4 гуруҳ.

В) 1940 йил, 2 гуруҳ.

С) 1955 йил, 3 гуруҳ.

Д) 1945 йил, 4 гуруҳ.

96. В.В.Решетов таснифида акс этган лаҳжаларнинг тўғри қаторини топинг.

А) Ўрта ўзбек диалекти, Шайбоний-ўзбек ёки ж-ловчи диалект.

В) Қорлуқ-чигил-уйғур, қипчоқ, ўғуз.

С) О-ловчи ва а-ловчи шевалар.

Д) Эронлашган ва эронлашмаган шевалар.

97. И.И.Зарубин ўзбек шеваларини қайси гуруҳларга бўлган.

А) Тошкент, Фарғона, Хива.

В) Тошкент, Самарқанд, Бухоро.

С) Тошкент, Фарғона.

Д) Хива, Фарғона, Тошкент, Самарқанд, Бухоро.

98. В.В.Решетов таснифига асосан қорлуқ-чигил-уйғур лаҳжасининг гуруҳларини топинг.

А) Фарғона, Тошкент.

В) Тошкент, Қарши.

С) Фарғона, Тошкент, Қарши, Шимолий ўзбек.

Д) Тошкент, Шимолий ўзбек.

99. Қайси қаторда контраст жуфт унлилар тўғри кўрсатилган?

А) у/у, о/о, ы/и, а/э, ъ/ь.

В) о/о, а/э, ъ/ь.

С) ъ/ь, у/у, о/о, ў

Д) ў/о, ы/ь, а/э.

100. Ўзбек адабий тилига асос бўлган шеваларда нечта унли фонема мавжуд?

А) 9-10 та.

В) 6-7 та.

С) 10-11 та.

Д) 8 та.

101. Қайси лаҳжа вакиллари нутқида сўз охиридаги к, қ ундошлари тушиб қолади?

А) Ўқуз лаҳжасида.

В) Қоруқ лаҳжасида.

С) Қипчоқ лаҳжасида.

Д) Ўғуз ва қипчоқ лаҳжасида.

102. Қайси лаҳжада унлилар дифтонглашади?

А) Қорлуқ лаҳжасида.

В) Қипчоқ лаҳжасида.

С) Ўғуз лаҳжасида.

Д) Шимолий ўзбек шеваларида.

103. Контраст жуфт унлилар қайси лаҳжаларда мавжуд?

А) Қорлуқ лаҳжасида.

В) Қипчоқ лаҳжасида.

С) Ўғуз лаҳжасида.

Д) В ва С жавоблар тўғри.

104. Сўз бошида т ва к товушларининг жаранглилашиши қайси лаҳжада мавжуд?

А) Қипчоқ.

В) Қорлуқ.

С) ж-ловчи шеваларда.

Д) Ўғуз лаҳжасида.

105. Жўналиш келишигининг –а// -э шакли қайси лаҳжаларга хос.

А) Қорлуқ.

В) Ўғуз.

С) Қипчоқ.

Д) Қипчоқ, қорлуқ.

106. 4 келишикли шевалар акс этган қаторни топинг.

А) Тошкент, Фарғона, Самарқанд.

В) Фарғона, Самарқанд, Бухоро.

С) Самарқанд, Бухоро, Қарши.

Д) Қипчоқ лаҳжаси.

107. 5 келишикли шевалар қайси лаҳжаларда кўпроқ.

А) Асосан қипчоқ лаҳжасида.

В) Ўғиз лаҳжасида.

С) Қорлуқ-чигил-уйғур лаҳжаси шеваларида.

Д) Барча лаҳжаларда мавжуд.

108. Тўлиқ прогрессив ассилияция мавжуд шевани топинг.

А) Фарғона.

В) Наманган.

С) Самарқанд.

Д) Тошкент.

109. л // н ундошлари қайси шеваларда алмашинади?

А) Самарқанд.

В) Тошкент.

С) Фарғона.

Д) Ўғуз.

110. Қайси шевалар 6 келишикли ҳисобланади?

А) Тошкент.

В) Самарқанд.

С) Қипчоқ лаҳжаси шевалари.

Д) Ўғиз лаҳжаси шевалари.

111. Иккинчи даражали чўзиқ унлилар қайси лаҳжаларда мавжуд?

А) Ўғиз лаҳжасида.

В) Қипчоқ лаҳжасида.

С) Қорлуқ лаҳжасида.

Д) Барча лаҳжаларда мавжуд.

112. Бирламчи (биринчи даражали) унлилар қайси шеваларда мавжуд.

А) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

В) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

С) Ўғиз лаҳжаси шеваларида.

Д) Барча шаҳар шеваларида.

113. Ўзбек шеваларини ўрганиш тарихида қайси даврлар муҳим ўрин тутади.

А) 1930 йиллар.

В) 1940 йиллар.

С) 1960 йиллар.

Д) 1980 йиллар.

114.

115. Қайси қаторда Тошкент шевасининг унлилар тизими акс этган?

А) ъ, е, э, о, у, э, (ь, ö)

В) ÿ, е, э, о, ъ, ь, у, о, э

С) ÿ, е, о, ə, ъ, у, о, э, э

Д) а, э, т, ы, о, о, у, ÿ, э.

116. Қайси шеваларда ф ва в, тил олди сирғалувчи ж, бўғиз ҳ ундошлари йўқ.

А) Самарқанд, Бухоро.

В) Хива, Урганч.

С) Тошкент, Фарғона.

Д) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

117. Қайси лаҳжада сонор “м” ундош в га ўтади (кўрдимиз –кўрдивуз-кўрдивуза) каби?

А) Фарғона лаҳжасида.

В) Самарқанд лаҳжасида.

С) Тошкент лаҳжасида.

Д) Қипчоқ лаҳжасида.

119. Қайси шеваларда (к-й//в) жараёни мавжуд (терак-теръй, бълак-бълэй, кучук-кучив каби)?

А) Андижон шевасида.

В) Фарғона шевасида.

С) Самарқанд шевасида.

Д) Тошкент шевасида.

120. (т-ч) жараёни қайси лаҳжа шеваларида учрайди?

А) Ўғуз лаҳжасида.

В) Қипчоқ лаҳжасида.

С) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Шимолий ўзбек шеваларида.

121. “Ҳ” бўғиз ундоши қайси лаҳжаларда қўлланилмайди?

А) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

В) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

С) Самарқанд, Бухоро шеваларида.

Д) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

122. Тошкент шевасида тушум келишиги қўшимчаси қандай ифодаланади?

А) Адабий тилдагидек –нъ формасида.

В) Ўзакнинг қандай ундош билан тугашига қараб ўзгаради.

С) –нъ, дъ, -тъ кўринишида.

Д) Барча лаҳжа шеваларидагидек.

123. Самарқанд, Бухоро шеваларида ўрин-пайт келишиги қандай ифодаланади?

А) –дэ, -тэ шаклида.

В) – тан, - нан шаклида.

С) –гэ, -кэ, -қа шаклида.

Д) –да, - та шаклида.

124. Мўрча сўзи қайси шевада қўланади.

А) Андижон.

В) Фарғона.

С) Самарқанд.

Д) Тошкент.

125. Бувак сўзи қайси шевада чақалоқ маъносида ишлатилади?

А) Тошкент.

В) Андижон.

С) Бухоро.

Д) Фарғона.

126. Гаримдори сўзи қайси шевада мавжуд?

А) Фарғона.

В) Тошкент.

С) Наманган.

Д) Урганч.

127. Барқит сўзи қайси шевада мавжуд.

А) Тошкент.

В) Хива.

С) Фарғона.

Д) Қипчоқ.

128. Сўз ясалишида шеваларда қолиплар мавжуд?

А) Арабча + ўзбекча.

В) Тожикча + ўзбекча.

С) Русча + ўзбекча.

Д) А ва В жавоблар тўғри.

129. Тошкент, Фарғона, Андижон, Қўқон шеваларида нечта келишик мавжуд?

А) 4 та.

В) 6 та.

С) 5 та.

Д) 7 та.

130. Қарши шевасида нечта келишик мавжуд?

А) 5 та.

В) 4 та.

С) 6 та.

Д) 7 та.

131. Кўплик аффиксининг –лэ, -эр, -э шакли қайси шевада бор?

А) Самарқанд.

В) Хива, Урганч.

С) Тошкент.

Д) Наманган.

132. Қипчоқ лаҳжасида нечта унли фонема мавжуд?

А) 6 та.

В) 7 та.

С) 9 та.

Д) 8 та.

133. Тил олди “и” ва тил орқа “ы” унлилари мавжуд шевани топинг.

А) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

В) Самарқанд, Бухоро шеваларида.

С) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Наманган шевасида.

134. Қипчоқ лаҳжаси шеваларида нечта лабланган унли фонема мавжуд?

А) 3 та.

В) 5 та.

С) 2 та.

Д) 4 та.

135. Қайси шеваларда “х” ундоши ўрнида асосан “қ” ундош қўлланади.

А) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

В) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

С) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Шимолий ўзбек шеваларида.

136. Қипчоқ лаҳжасида “Қ” ундоши неча гуруҳга бўлинади?

А) Тил олди ва тил орқа.

В) Чўзиқ ва қисқа.

С) Портловчи ва қоришиқ.

Д) Титроқ ва сирғалувчи.

137. Қайси лаҳжа ва шеваларда “ғ” товуши “ь” товушига ўтади?

А) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

В) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

С) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Самарқанд, Бухоро шеваларида.

138. Қайси шеваларда “т” товушининг “қ” товушига ўтиш кузатилади?

А) Самарқанд, Бухоро шеваларида.

В) Андижон, Фарғона шеваларида.

С) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

Д) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

139. Ағон сўзида қайси товуш тушган ва бу ҳолат қайси шеваларга хос?

А) Ўғуз лаҳжасига хос, “р” товуши тушган.

В) Қипчоқ лаҳжаси хос, “л” товуш тушган.

С) Қорлуқ лаҳжасига хос, “с” товуши тушган.

Д) Қарши шевасига хос, “т” товуши тушган.

140. Сўз охирида қ, ғ, к ундошлари тушиш ҳодисаси қайси шевалар учрайди.

А) Қипчоқ шеваларида.

В) Ўғуз шеваларида.

С) Қорлуқ шеваларда.

Д) Наманган шевасида.

141. Оҳангдошлик (сингармонизм) ҳодисаси тўғри кўрсатилган қаторни аниқланг.

А) Лабланганлик ва лабланмаганлик.

В) Тил олдилик ва тил орқалик.

С) Жаранглилик ва жарангсизлик.

Д) Уччала жавоб ҳам тўғри.

142. Кўплик ифодаловчи –нэр/ нор аффикслари қайси шеваларга хос?

А) Ўғуз лаҳжаси шеваларига.

В) Қорлуқ лаҳжаси шеваларига.

С) Қипчоқ лаҳжаси шеваларига.

Д) Самарқанд, Бухоро шеваларига.

143. Қипчоқ лаҳжасида қаратқич келишига шакллар тўғри кўрсатилган қаторни топинг.

А) –ни, -ди, -ти.

В) – ниқ, -нық, -диқ, //-дық, - тиқ /-тық.

С) – нъ, -лъ, -шъ.

Д)- дъ, -тъ.

144. Чиқиш келишигининг –нан шакли қайси шеваларда мавжуд?

А) Ўғуз шеваларида.

В) Қорлуқ шеваларида.

С) Қипчоқ шеваларида.

Д) Шаҳар типидаги барча шеваларда.

145. Жўналиш келишигининг –а/э, -на/-нэ шакллари қайси шеваларда мавжуд.

А) Қипчоқ ва ўғуз гуруҳ шеваларида.

В) Қорлуқ гуруҳ шеваларда.

С) Шаҳар шеваларида.

Д) Наманган шевасида.

146. – қис/ -қыс, -иқис/ ықыс шакллари қипчоқ лаҳжасида қайси маънода қўлланади?

А) Шахс – сон кўрсаткичи маъносида.

В) II шахс эналик кўрсаткичи оддий муносабат.

С) II шахс эгалик кўрсаткичи ҳурмат маъносида.

Д) II шахс буйруқ маъносида.

147. Қипчоқ лаҳжасида –қ, -иқ, -ық шакллари қайси маънода қўлланилади?

А) II шахс буйруқ маъносида.

В) II шахс буйруқ маъносида.

С) II шахс эгалик кўрсаткичи, кўплик.

Д) II шахс эгалик, бирлик.

148. –гэ / -ға, -кэ/қа, э/а, қэ/қа қандай қўшимча?

А) Ўрин-пайт келишиги.

В) Жўналиш келишиги.

С) Сўз ясовчи қўшимча.

Д) Чиқиш келишиги қўшимчаси.

149. Қипчоқ лаҳжасида –э/-а, -п, ип/ып+ шахс –сон қўшимчаси қандай категория ҳосил қилади?

А) Равишдош шакли.

В) Ҳозирги замон феъли.

С) Ўтган замон феъли.

Д) Келаси замон феъли.

150. – йын/ -йин, айын/ -эйин шакли қандай категория ҳосил қилади?

А) Истак майли.

В) Шарт майли.

С) Буйруқ майли.

Д) Ўтган замон давом феъли.

152. “-й-а/-э+турғон” шакли қандай категория ҳосил қилади?

А) Равишдош ҳосил қилади.

В) Сифатдош ҳосил қилади.

С) Ҳаракат номи ҳосил қилади.

Д) Келаси замон давом феъли.

153. Қипчоқ лаҳжаси неча гуруҳга бўлинади?

А) 2 гуруҳга.

В) 3 гуруҳга.

С) 4 гуруҳга.

) 5 гуруҳга.

154. Ор сўзи нечта омонимик ҳолатни юзага келтиради?

А) Келтирмайди.

В) 2 та.

С) 3 та.

Д) 4 та.

155. Ор сўзи қанча шаклдошликни ҳосил қилади?

А) 2 та.

В) ҳосил қилмайди.

С) 3 та.

Д) 4 та.

156. Тор сўзи нечта шаклдошлик ҳосил қилади?

А) Ҳосил қилмайди.

В) 3 та.

С) 2 та.

Д) 4 та.

157. Чала сўзининг қанча шаклдоши мавжуд?

А) 2 та.

В) 3 та.

С) 4 та.

Д) 5 та.

158. Торы сўзи неча шаклдошликка эга?

А) 2 та.

В) 3 та.

С) 4 та.

Д) 5 та.

159. жэл сўзи нечта шаклдошлик ҳосил қилади.

А) Қилмайди.

В) 2 та.

С) 3 та.

Д) 4 та.

160. Тур сўзининг нечта шаклдошлик ҳосил қилади?

А) Қилмайди.

В) 2 та.

С) 3 та.

Д) 4 та.

161. Ақ сўзи шаклдош бўла оладими? Келса, қачо сўз билан?

А) Келади аниқ эмас.

В) Йўқ.

С) Келади 2 та сўз билан.

Д) Келади 3 та сўз билан.

162. Шевада болэ сўзи қандай маъно англатади?

А) Опа-сингиллардан туғилган болалар.

В) Акка-укаларнинг боллари.

С) Аканинг турмуш ўртоғи.

Д) Уканинг турмуш ўртоғи.

163. Эриш сўзи қандай маъно англатади?

А) Соч ўрмоқ.

В) Ноқулай, терс, гап.

С) Истиҳола қилмоқ.

Д) Ҳижолат бўлмоқ.

164. Ўғуз лаҳжасига хос бирламчи чўзақ унлилар акс этган қаторни аниқланг.

А) э, ә, е, ы, и, ө.

В) z, z, э, ы, и, ў, ө

С) а, ә, и, е, ы, ÿ, у, ө, о.

Д) а, ә, и, ъ, ь, э, ө.

165. Қайси лаҳжа ва шеваларда сўз бошидаги “т” ва “к” ундошлари жаранглилашади?

А) Қипчоқ лаҳжасида.

В) Қорлуқ лаҳжасида.

С) Ўғуз лаҳжасида.

Д) Фарғона шевасида.

166. Тошкент ўғуз шеваларида қисқа ва чўзиқ унлиларнинг миқдори қанча?

А) 17 та.

В) 9 та.

С) 18 та.

Д) 19 та.

167. Урганч Хива гуруҳ шеваларда нечта унли мавжуд.

А) 8 та.

В) 9 та.

С) 10 та.

Д) 7 та.

168. Ўғуз лаҳжаси шеваларида оҳангдошлик мавжудми?

А) Мавжуд эмас.

В) Битта қонунияти мавжуд.

С) Ҳар уч қонуният амал қилади.

Д) Икки қонуният амал қилади.

169. Мәқзəмəк сўзи қайси лаҳжада ва қайси маънода қўлланади?

А) Қипчоқ лаҳажасида солиштирмоқ маъносида.

В) Ўғуз лаҳжасида ўхшамоқ маъносида.

С) Қорлуқ лаҳжасида қарамоқ маъносида.

Д) Фарғона шевасида изламоқ маъносида.

170. Арна сўзи қайси шевада ва қайси маънода қўлланади?

А) Қипчоқ лаҳжасида ариқ маъносида.

В) Қорлуқ лаҳжасида дарё маъносида.

С) Хоразм ўғуз шеваларида канал, анҳор маъносида.

Д) Андижон шевасида ирмоқ маъносида.

171. Ақдымоқ сўзи қайси шеваларида қарамоқ маъносида.

А) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида қарамоқ маъносида.

В) Ўғуз Лаҳжаси шеваларида пойламоқ, яширин қулоқ солмоқ.

С) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида яширмоқ маъносида.

Д) Тошкент шевасида ўйламоқ маъносида.

173.

174. Орқа қатор “ь” унлиси қайси шеваларда учрайди?

А) Қипчоқ шеваларида.

В) Ўғуз шеваларида.

С) Шаҳар ва шаҳар типидаги шеваларда.

Д) Туркистон шевасида.

175. Орқа қатор “ы” унлиси қайси шеваларда учрайди?

А) Шаҳар ва шаҳар типидаги шеваларда.

В) Барча шеваларда.

С) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Қипчоқ ва ўғуз лаҳжаси шеваларида.

176. Фозил Олим Юнусов таснифи бўйича ўзбек қипчоқ лаҳжаси неча шевага бўлинади?

А) 2.

В) 3.

С) 4.

Д) 5.

177. Фозил Олим Юнусов таснифи бўйича Турк-барлос лаҳжаси неча шевага бўлинади?

А) 2.

В) 3.

С) 4.

Д) 5.

178. Қорлуқ лаҳжаси Е.Д.Поливанов таснифида қандай номланган?

А) Қорлуқ-чигил-уйғур.

В) Чиғатой.

С) Ўрта ўзбек.

Д) Турк-барлос.

179. Қорлуқ лаҳжаси А.К.Боровков таснифида қандай номланган?

А) Қорлуқ-чигал-уйғур.

В) Чиғатой.

С) Ўрта ўзбек.

Д) Турк-барлос.

180. Қорлуқ лаҳжаси В.В.рештов таснифида қандай номланади?

А) Қорлуқ-чигил-уйғур.

В) Чиғатой.

С) Ўрта ўзбек.

Д) Турк-барлос.

181. Қорлуқ лаҳжаси АК.Боровков таснифида қандай номланган?

А) Қорлуқ-чигил уйғур.

В) Чиғатой.

С) Ўрта ўзбек.

Д) Турк-барлос.

183. “Ғорэ” сўзи қайси шевада довуччча маъносида қўлланади?

А) Тошкент.

В) Самарқанд.

С) Фарғона.

Д) Андижон.

184. “Чопчэи” сўзи қайси шевада ишлатилади?

А) Фарғона.

В) Самарқанд.

С) Тошкент.

Д) Андижон.

186. Қуйидаги сўз шакллари қайси шевада учрайди? Эпэмгълэ, экэтдълэ, тэғэмдъла, хэлэмдъле каби.

А) Андижон.

В) Тошкент.

С) Самарқанд.

Д) Фарғона.

187. Қуйидаги: қьлэпть баропть каби сўз шакллари қайси шевада аниқланг.

А) Тошкент.

В) Андижон.

С) Самарқанд.

Д) Фарғона.

188. “Ўзбек” атамаси қайси лаҳжа ва шевадан кирганини аниқланг.

А) Ўғуз лаҳжаси шеваларидан.

В) Қипчоқ лаҳжасидан.

С) Қорлуқ лаҳжасидан.

Д) Шаҳар ва шаҳар типидаги шевалардан.

189. Қипчоқ лаҳжасидаги қуйидаги сўзларда қандай жараён содир бўлган? аған, сасак, асак, бома каби.

А) Сўз формасининг қисқариши.

В) “Л” ундошининг тушиши.

С) Буларда ҳеч қандай жараён йўқ.

Д) Замон формаси ифодаланмоқда.

190. Ўзбек диалектологик атласи неча хил вазифани амалга оширишни кўзда тутади?

А) 2 хил.

В) 3 хил.

С) 4 хил.

Д) 5 хил.

191.

193. Фонетик ультра чўзиқлик қайси шевада кучлироқ.

А) Тошкент.

В) Фарғона.

С) Наманган.

Д) Самарқанд.

194. Қандай ўзакларга аффикс қўшилганда аффиксдаги “д” товуши “т”га ўтади? (тушди, кетди, отга, ошдан).

А) Жарангли товушлар билан тугаган ўзакларга.

В) Жарангсиз товушлар билан тугаган ўзакларга.

С) “Д” товуши “Т”га ўтмайди.

Д) Барча ўзакларга қўшилганда.

195. Ундош ҳодисаси тўғри кўрсатилган қаторни топинг.

А) Сўзнинг дастлабки бўғинида олд қатор лабланган унли иштирок этас, кейинги бўғинларда олд қатор ҳам лабланган унлилар қатнашади.

В) Аффиксдаги олд қатор унлиси асосдаги орқа қатор унлисини ўз характерига мослаб олади.

С) Сўзнинг дастлабки бўғинида олд қатор унлилар бўлса, кейинги бўғинларда ҳам олд қатор унли иштирок этади. Аксинча орқа қатор унли бўлса, кейинги бўғинларда ҳам орқа қатор унли иштирок этади.

Д) Ундош товушлардаги жаранглилик ва жарангсизлик ҳодисаси.

196. лингвал ёки палатал (танглай) сингармонизм қайси бандда тўғри кўрсатилган?

А)

В)

С) 194 даги айнан кўчирилади.

Д)

197. Лабиал сингармонизмга тўғри изоҳ берилган қаторни топинг.

А) 194 даги айнан кўчирилади.

В)

С)

Д)

198. Ундошлардаги оҳангдошлик қайси қаторда тўғри акс этган?

А)

В)

С)

Д) 194 даги айнан кўчирилади.

199. Юборди // джусвэрди, сабр қилди// сэвир қылды сўзларида қандай қоният мавжуд.

А) Ассимиляция.

В) Диссимиляция.

С) Спирантизация.

Д) Сандхи.

200. Бўлак одам //бөлагадам, ҳайрон бўлдим// ҳайром бөлдим сўзларида қандай қонуният мавжуд

А) Ассимлияция.

В) Диссимлияция.

С) Спирантизация.

Д) Сандхи.

201. Контраст (жуфт) унлилар жавоби берилган қаторни топинг.

А) Унлиларнинг оҳангдошлиги.

В) Унлиларнинг олд қатор ва орқа қатор мавқкга позицияга эга бўлиши.

С) Унлиларнинг бирламчи ва иккинламчи чўзиқлиги.

Д) Дифтонг ҳодисаси.

202. Дифтонглар қайси лаҳжа ва шеваларда кенг тарқалган.

А) Қорлуқ лаҳжаси шеваларида.

В) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

С) Қипчоқ лаҳжаси шеваларида.

Д) Шимолий ўзбек шеваларида.

203. Қайси шевада -пә аффикси кўплик ифодалайди?

А) Андижон.

В) Фарғона.

С) Наманган.

Д) Самарқанд.

204. Қайси шеваларда –нар, -тəр, -дар аффикслари кўплик ифодалайди?

А) Қорлуқ лаҳжасида.

В) Қипчоқ лаҳжасида.

С) Ўғуз лаҳжасида.

Д) Шимолий ўзбек шеваларида.

205. Қўш кўплик ифодаланадиган шеваларни аниқланг.

А) Ўғуз шеваларида.

В) Қипчоқ шеваларида.

С) Ўғуз шеваларида.

Д) Қорабулоқ, Иқон шеваларида.

206. Қайси шевада –луг, -гъ аффикслари кўплик ва жамлик ифодалайди?

А) Самарқанд.

В) Тошкент.

С) Фарғона.

Д) Хива.

207. Тошкент шевасида –ъ:з, - ъйъз, - ъилә аффикслари қандай шакл ясайди?

А) 1 шахс кўплик.

В) 2 шахс кўплик.

С) 3 шахс кўплик.

Д) 2 шахс кўплик.

208. Қипчоқ лаҳжасида-ъқ, -иқ, -пуқ/нÿқ аффикслари қандай шакл ясайди?

А) Эгаликни шакллантиради.

В) Кўпликни ифодалашга хизмат қилади.

С) Келишикни ифодалашга хизмат қилади.

Д) Ҳам эгалик, ҳам келишикни ифодалайди.

209. Ақлай (оқроқ), көклəй (кўкроқ) каби белгининг камлигини кўрсатувчи аффикслар қайси шеваларда мавжуд.

А) Самарқанд-Бухоро.

В) Хоразм-Урганч.

С) Қипчоқ лаҳжасининг айрим шевалари ва шимолий ўзбек шеваларида.

Д) Андижон-Фарғона.

210. –джатыр, -ватыр, қандаи шакл ҳосил қилади ва қайси шевада?

А) Ўтган замон, Наманган.

В) Келаси замон, Тошкент.

С) Ҳозирги замон, қипчоқ шевалари.

Д) Бундай аффикслар шеваларда йўқ.

211. Шевалар синтаксиси кўпроқ нимани ўзида акс эттиради?

А) Изофали бирикмаларни.

В) Сўз бирикмаларни.

С) Адабий тилнинг сўзлашув шаклини.

Д) шевалар синтаксиси ёзма адабий тилдан фарқ қилмайди.

212. Шеваларда сўз бирикмаларининг қайси турлари қайд қилинган?

А) Битишув мослашув.

В) Бошқарув, битишув.

С) Молашув, бошқарув.

Д) Барча турлари мавжуд.

213. Шевалар матнида кенг қўлланадиган изофа турини топинг.

А) Форсий изофалар.

В) Арабий изофалар.

С) Туркий изофалар.

Д) Аралаш турдаги изофалар.

214. Форсий изофалар қайси ўринларда кўпроқ учрайди.

А) Барча шеваларда.

В) Форсий изофалар учрамайди.

С) Ўзбек ва тожик халқлари аралаш яшаган ҳудудларда.

Д) Ўғуз лаҳжаси шеваларида.

215. Шеваларда инверсия ҳодисаси мавжудми?

А) Инверсия учрамайди.

В) Инверсия қисман учрайди.

С) Шеваларда инверсия ҳодисаси жуда кўп қайд қилинган.

Д) Айрим шеваларда қисман мавжуд.

216. Шева матнларида кириш ва киритмалар қайд қилинганми?

А) Айрим шеваларда қисман қайд қилинган.

В) Шеваларнинг барчасида кўплаб қайд қилинган.

С) Шеваларда кириш ва киритмалар умуман учрамайди.

Д) Фақат Тошкент шевасида қайд қилинган.

217. Шеваларда қўшма гаплар қайд қилинганми?

А) Қайд қилинмаган.

В) Айрим шеваларда қайд қилинган.

С) Шеваларда қайд қилинган, лекин мураккаб характерда эмас.

Д) Фақат қипчоқ лаҳжаси шеваларида қайд қилинган.

219. Этимологик нуқтаи назардан ўзбек шевалари луғат қатламлари таркибини кўрсатинг.

А) Умумтуркий сўзлар, ўзлашган сўзлар.

В) Ўзлашган сўзлар, шеваларнинг махсус сўзлари.

С) Умумтуркий сўзлашган, ўзбек тили шароитида яратилган сўзлар, шеваларнинг махсус сўзлари.

Д) Умумтуркий сўзлар, форсий ва арабий сўзлар.

220. Шеваларда учрайдиган дълън бъйъ, элд, дамад сўзлари қандай сўзлар ҳисобланади.

А) Барча учун тушунарли бўлган сўзлар.

В) Ҳам шевада ишлатилмайдиган, фақат шеваларга хос сўзлар.

С) Адабий тилда ишлатилмайдиган, фақат шеваларга хос сўзлар.

Д) Шеваларга бошқа тилдан ўзлашган сўзлар.

222. Шевага хос сўзлар арго ва жаргонлардан фарқ қиладими?

А) Йўқ, улар айни бир хил сўзлар.

В) Шевага оид сўзлар арго ва жаргонлардан қисман фарқланади.

С) Фарқ қилади, чунки жаргон ва арголар диалектал характерга эга эмас.

Д) Арго ва жаргонлар кичик ижтимоий гуруҳларга хос сўзлар.

223. Диалектизмлар неча хил кўринишга эга ва қайсилар?

А) Икки хил, фонетик ва морфологик.

В) Икки хил, лексик ва синтактик.

С) Уч хил фонетик, морфологик ва лексик.

Д) Тўрт хилфонетик, морфологик, лексик ва синтактик.

224. Ўзбек шеваларини тасниф қилишда нечта томонга асосланади?

А) 3 та.

В) 4 та.

С) 5 та.

Д) 6 та.

225. Чиғатой лаҳжаси кимнинг таснифида қайд қилинг ва неча гуруҳга бўлинади?

А) В.В.Решетов таснифида, 6 гуруҳга.

В) А.К.Боровков таснифида, 5 гуруҳга.

С) Е.Д.Поливанов таснифида, 7 гуруҳга.

Д) И.А. Зарубин таснифида, 4 гуруҳга.

226. И.А.Боровков таснифида алоҳида группа шеваларга қайсилар киритилган?

А) Самарқанд, Бухоро.

В) Андижон, Фарғона.

С) Қорабулоқ, Иқон, Манкент-имлаутли Наманган шеваси.

Д) Тошкент-Хос.

227. Қипчоқ лаҳжаси вакиллари қайси ҳудудларда мавжуд?

А) Самарқанд, Бухоро, Қарши, Сурхандарё.

В) Хива, шимолий ўзбек, Наманган, Туркистонда.

С) Сирдарё, Самарқанд, Бухоро, Қашқадарё, Сурхандарё, Тошкент, Фарғона, Андижон вилоятида, Қозоғистон, Тошкент, Қирғизистон ҳудудида.

Д) Фақат Сирдарё, Самарқанд, Қашқадарё, Сурхондарё вилоятларида.

228. Халқ оғзаки ижоди асарларининг тили асосан қайси лаҳжа хусусиятларига асосланган.

А) Қорлуқ лаҳжасига.

В) Ўғуз лаҳжасига.

С) Ўғуз ва шимолий ўзбек шевалари хусусиятига.

Д) Қипчоқ лаҳжаси хусусиятларига.

229. Сўз охирида “к”, “қ” ундошларининг тушиб қолиш ҳодисаси қайси шеваларга хослигини аниқланг?

А) Қипчоқ лаҳжаси шеваларига.

В) Қорлуқ лаҳжаси шеваларига.

С) Ўғуз лаҳжаси шеваларига.

Д) Иқон, Қорабулоқ шеваларига.