A h o L i g e o g r a f I y a s I v a d e m o g r a f I y a a s o s L a r I

I. O’QUV MATERIALLARI 
 
Ma’ruza 1: Aholi geografiyasi: obyekti, predmeti, maqsadi va vazifalari.
Reja: 
1. Aholi geografiyasi fanining shakllanish bosqichlari va rivojlanish omillari. 
2. Uning fanlar tizimidagi o’rni, boshqa fanlar bilan fanlararo aloqalari. 
3. Fanning obyekti, predmeti, maqsadi va asosiy vazifalari.
4. Tadqiq etish metodlari. 
5. Aholi geografiyasi fanining asosiy bo’limlari va muammolari. 
 
Tayanch tushunchalar (kalit so’zlar): 
Aholi geografiyasi, bashoratlash, aholi siyosatlari,
statistik tahlil, aholining sifatiy xususiyatlari,
o’sishi yoki kamayishi,
demografik siyosat, demografik 
bashorat. 
 
Aholi geografiyasi fanining shakllanish bosqichlari va rivojlanish omillari. 
Geografik 
ta’lim tizimida aholi haqidagi bilimlar muhim o’rinni egallaydi. Yer kurrasi, uning alohida 
hududlarini, davlatlarni geografik tahlil etish uch qismdan iborat bo’lib, ular o’rganilayotgan 
hududning tabiati, aholisi va xo’jaligini tashkil etadi. 
Aholi
deganda ma’lum hududda yashovchi kishflar guruhi tushuniladi. Mazkur guruhlar 
zaminida jamiyat shakllanadi. Yer kurrasada insoniyat paydo bo’lganidan to hozirga qadar bir qancha 
davrlar o’tdi. Ana shu davrlarda inson, jamiyat o’z mavjudligini saqlash va rivojlanish uchun 
muntazam harakat qilib keldi. Ushbu jarayonda aholi tabuy resurslardan foydalanib, moddiy ehtiyoji 
uchun zarur vositalarni yaratdi, xo’jalik tizimini barpo etdi, rivojlantirdi. Ana shunga monand yer 
kurrasida aholi va aholi maskanlarining soni ham ko’payib bordi. Demak jamiyatni rivojlanishida uch 
asosiy omil – aholi, tabuy resurslar va xo’jalik rivojlanishining o’zaro bog’liqligi va undagi hududiy 
munosabatlar geografiya faruning asosiy ob’ekti hisoblanadi.
1
Geografiya fani esa o’z navbatida o’rganish predmeti, maqsadi va mohiyatiga qarab bir nechta 
qismlarga bo’linadi. Ularga shartli ravishda 
tabiiy
(tabuy geografiya, umumiy yer bilimi, 
landshaftshunoslik, paleogeografiya, geomorfologiya, iqlimshunoslik, gidrologiya, biogeografiya, 
tuproqshunoslik), 
sotsial
(umumiy sotsial–iqtisodiy geografiya, aholi va mehnat resurslari 
geografiyasi, siyosiy geografiya, sanoat, qishloq xo’jaligi, transport, xizmat ko’rsatish, madaniyat va 
boshqalar geografiyasi), 
tabuy–sotsial
(ijtimoiy ekologiya, geoekologiya, tarixiy, tibbiy, rekreatsion 
geografiya, okeanlar geografiyasi, resursshunoslik va tabiatdan foydalanish) va