A. D. Kayumov gruntshunoslik

Dispers  gruntlarning  granulometrik  tasnifi.  Dispers  gruntlarning 
granulometrik tarkibini o„rganishdan maqsad uni tasniflashdir, ya‟ni granulometrik 
tarkibi  orqali  uning  petrografik  turi  yoki  gurihini  aniqlash.  Buning  uchun 
granulometrik tasnifdan foydalaniladi.  
Muhandislik geologiyasida foydalaniladigan tasnif, odatda, asosiy element- 

---

38
 
 
larnining o„lchami bo„yicha amaldagi nisbatiga asoslanadi va dispers gruntlarning 
granulometrik har xilligining hamma tomonlarini aks ettiradi.  
Qumli-gilli  gruntlarning  granulometrik  tasniflari  bo„yicha  gruntshunoslikda 
eng  mashhuri  va  keng  foydalaniladigani  V.V.Охоtin  tasnifidir.  Hozirda  u  qisman 
o„zgartirish  bilan  keltirilgan.  V.V.Охоtin  tasnifi  P.A.Zemyatchenko  bo„yicha 
(ammiak  bilan  qaynatish)  gruntlarni  tahlilga  tayyorlash  usuliga  nisbatan  ishlab 
chiqilgan.  U  hozirgi  vaqtda  qidiruv  ishlari  amaliyotida  gilli  jinslarning 
granulometrik tahlilini areometrik usul bilan o„tkazishda keng foydalaniladi. 
Agar  tahlilga  tayyorlanish  tuproqlar  uchun  tayyorlangan  A.N.Kachinskiy 
tasnifiga asosan nordon pirofosfor kislotasi qo„shib amalga oshirilsa, gilli gruntlar 
uchun ham foydalanish mumkin. 
V.V.Охоtin tasnifi gilli jinslarni kerakli darajada mufassal donalarga bo„ladi. 
Shu  bilan  birgalikda  uning  tasnifi  qumli  jinslarning  ko„p  tomonlarini  o„rganishda 
qo„l  keladi.  Shuning  uchun  qumlarning  granulometrik  tarkibini  o„rganish  uchun 
Ye.M.Sergeyev  alohida  tasnif  ishlab  chiqargan.  Tasnif  qumlarni  bitta  yoki  bir 
nechta  fraksiyalari  bo„yicha  turlarga  ajratishga  asoslangan.  U  qumning  nomiga 
qarab uning bir xilligi va xossalari to„g„risida fikr yuritish imkonini beradi. 
Ko„pchilik ishlab chiqarish tashkilotlarida qumli va yirik donali gruntlarning 
qurilish  me‟yorlari  va  qoidalarida  taklif  qilingan  (QMQ  2.02.01-98)  tasnifidan 
(1.6-jadval) foydalaniladi [9].