A. D. Kayumov gruntshunoslik

 
Gruntlarning  issiqlik  fizik  xossalari.  Gruntlarning  issiqlik  sig„imi.  Issiqlik 
sig„imi  gruntlarning  issiqlik  enyergiyasini,  issiqlik  almashinuvida  yutish 
qobiliyatini  tavsiflaydi.  Termodinamikaning  birinchi  qonuniga  asosan,  gruntga 
ta‟sir  qilgan  issiqlik  (ΔQ),  gruntning  kengayishiga  bog„liq  bo„lgan  ichki  issiqlik 
energiyasi (ΔU) o„zgarishiga va A ish bajarilishiga sarf bo„ladi: ΔQ= ΔU+A.  
 
Gruntlarning qattiq komponentlarini issiqlik sig„imi uning mineral tarkibi va 
organik  moddalarining  miqdori  bilan  aniqlanadi.  Eng  keng  tarqalgan 
minerallarning solishtirma issiqlik sig„imi qiymati 0,50 dan 1,0 kDj/kg·
o
SC gacha 
o„zgaradi,  ularning  ko„pchiligida  0,70-0,95  kDj/kg·
o
C  ga  teng  bo„ladi.  Organik 
moddalarning  issiqlik  sig„imi  minerallarga  nisbatan  katta  bo„ladi.  Jinslarda  gil 
zarralarining  oshishi  issiqlik  sig„imining  ortishiga  olib  keladi.  Nam  gruntning 
issiqlik  sig„imi  quruq  gruntlarnikiga  nisbatan  yuqori,  har  xil  darajadagi  suvning 
issiqlik sig„imi uning mineral va organik moddasiga nisbatan sezilarli ko„p bo„ladi. 
 
Gruntlarning 
issiqlik 
o„tkazuvchanligi. 
Gruntlarning 
issiqlik 
o„tkazuvchanligi ularning issiqlik o„tkazish qobiliyatini tavsiflaydi. U gruntlarning 
harorat gradiyenti birga teng bo„lganda birlik vaqtida birlik maydonidan o„tadigan 
issiqlikka teng bo„lgan qiymatni aks ettiruvchi issiqlik o„tkazish koeffitsiyenti (λ) 
bilan  baholanadi.  Uni  Vt/m·
o
C  (SI  tizimi),  yrg/sm·s·
o
C  (SGS  tizimi)  bilan 
o„lchanadi.  
 
Gruntlarning  issiqlik  o„tkazuvchanligi,  ko„p  komponentli  tizim  bo„lib, 
qattiq,  suyuq  va  gazsimon  tarkibi  nisbati,  ularning  kimyoviy-mineral  tarkibi, 
struktura  va  teksturali  xususiyati  (dispersligi,  g„ovakligi,  qatlamliligi  va  b.), 
namligi,  agregat  holati,  suvi  va  harorati  bilan  aniqlanadi.  Gruntlarning  namligi 
ortishi  bilan  issiqlik  o„tkazuvchanligi  tez  ortadi,  chunki  jinsning  g„ovakligidan 
siqib  chiqariladigan  havoning  issiqlik  o„tkazuvchanligi  30  marotaba  suvning 
issiqlik o„tkazuvchanligidan kam.  
 
Dispers gruntlarning issiqlik o„tkazuvchanligi ularni granulometrik tarkibiga 
(3.17-rasm)
 
ham bog„liq bo„ladi. Qo„pol va yirik zarralari ko„p bo„lgan gruntlar  
(harsanglar, galechniklar, graviylar, qumlar) nozik dispers gruntlarga (ularning na 

---

127