A. D. Kayumov gruntshunoslik


-rasm. Grunt namligining unga bosim ta’sirining oshishiga qarab



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

1.11-rasm. Grunt namligining unga bosim ta’sirining oshishiga qarab 
o‘zgarishi: 1 – turli mineral tarkibli gillar; 2 – kaolinli gil; 3 – o„rtacha turli 
mineralli suglinok. 
 
Adsorblashgan bog„langan suvning tarkibi bir xil emas. U mineral yuzasiga 
o„zining  bog„lanish  energiyasi  bo„yicha  kam  deganda  ikki  xil:  orol  va 
monomolekulyar  (bir  qatlamli)  adsorblashgan  (suvni  mineral  yuzasiga  tortilish 
energiyasi 40-120 kDj/mol) va monomolekulyar (ko„p qatlamli) adsorbsiyalashgan 
suvlar (tortilish energiyasi 40 kDj/moldan kam) ko„rinishda bo„ladi.  
Orol  ko„rinishidagi  adsorbsiyalashgan  suvlar  yuzaga  (gilli  gruntlarda  bu 
kristall  panjaralar  va  almashuv  kationlari  qirralarining  valentli  bog„langan 
joylarining  uzilgan  qismi)  eng  faol  adsorbsion  markaz  bilan  adsorblashadi.  Bu 
holatda  hosil  bo„lgan  ion-dipolli  bog„lanish  o„zaro  yuqori  energiya  ta‟siriga  (40-
130 kDj) ega bo„ladi. Bog„langan suvning bu turi havoning nisbiy namligi 20-30% 
gacha  bo„lganda  hosil  bo„ladi  va  uning  umumiy  miqdori  almashinuv  kationi 
tarkibiga bog„liq maksimal gigroskoplikka nisbatan 1/10-1/5 ni tashkil qiladi. 
Bog„langan suvning uzluksiz plyonkasi, uning ikkinchi xili – ko„p qatlamli 
adsorblashgan  suvning  yuzaga  kelishi  bilan  hosil  bo„la  boshlaydi.  Uning  hosil 
bo„lishi  havoning  nisbiy  namligi  30-90%  oraliqda  bo„lganda  kuzatiladi.  Ko„p 
qatlamli  adsorbsiyalashgan  suv  mineral  yuzasida  malekulalarning  “uzoqlikdan 
ta‟sir  qiluvchi”  tarkibli  kuchi  hisobiga  ushlanib  turadi.  Shuning  uchun  uning 
zarralar  bilan bog„lanish  kuchi  orol  ko„rinishidagi suvlarga  nisbatan  kam  (0,4-40 
kDj/mol). 
Gruntlarda  mustahkam  bog„langan  suvlarning  maksimal  miqdoriga 
havoning nisbiy namligi taxminan 90% bo„lganda erishiladi. 
Gruntda hosil bo„lgan mustahkam bog„langan suvlarning umumiy  miqdori, 
bug„larning  nisbiy  elastikligi  taxminan  0,9  ga  teng  bo„lganda,  gruntlarning 
maksimal gigroskopik namligi (W
mg
) bilan tavsiflanadi.  
Gruntdagi  mustahkam  bog„langan  suvlarning  miqdori  uning  kimyo-mineral 
tarkibi va dispersligi bilan belgilanadi. Ayniqsa, mustahkam bog„langan suvlarning 
miqdoriga gruntning mineral tarkibi katta ta‟sir qiladi. Misol tariqasida quyidagini 


46
 
 
keltirish  mumkin:  o„lchami  1  mkm  dan  kichik  bo„lgan  zarralarning  maksimal 
gigroskopiklik  miqdori:  kvarslarda  –  0,9%,  dala  shpatlarida  (albit,  ortoklaz, 
mikroklin)  –  8-17%,  slyudalarda  (muskovit,  biotit)  –  30-48%.  Montmorillonit 
tarkibli  gillarning  havoda  quritilgan  namunalarida  gigroskopik  namlik  20%  ga 
yetishi  mumkin,  kaolinitli  gillarda  –  1%  dan  kam  bo„ladi.  Cho„kindi 
sementlashmagan  jinslarda  dispersligi,  kimyo-mineral  tarkibiga  bog„liq  ravishda 
mustahkam  bog„langan  suvlar  keng  oraliqda  -  0,2  dan  30%  va  undan  ko„p 
miqdorda o„zgarishi mumkin.  
Ko„pchilik tajribalar  mustahkam  bog„langan  suvning  muzlash  harorati  past 
bo„lishiga guvoh bo„ladilar. Gilli gruntlarning  - 30 † 50
o
  gacha  sovitilganda  ham 
suv-ning bir qismi muzlamaganini ko„rsatuvchi ma‟lumotlar bor. Bunday hodisalar 
ham  mustahkam  bog„langan  suvlarda  suv  molekulalarining  orientatsiyasi  yuqori 
bo„lishini ko„rsatadi, shuning uchun ular muzlash jarayonida (muz strukturasining 
hosil  bo„lishida)  qayta  orientatsiya  bo„lishi  uchun  ko„p  miqdorda  energiya  talab 
qiladi.  

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish