A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

Mundarija 
Kirish
 ........................................................................................................... 3
 
1-MAVZU. MINTAQAVIY IQTISODIYOT FAN SIFATIDA 
SHAKLLANISHI, PREDMETI, OBYEKTI VA METODLARI
 ...... 6
 
1.1.Mintaqaviy iqtisodiyot fan sifatida shakllanishi, predmeti va 
obyekti
 ................................................................................................................. 6
 
1.2. Mintaqaviy iqtisodiyot fanining vazifalari
 .............................. 10
 
1.3. Mintaqaviy iqtisodiyot fanining asosiy tamoyillari
va usullari
 ......................................................................................................... 12
 
2-MAVZU. ISHLAB CHIQARUVCHI KUCHLARNI 
JOYLASHTIRISH QONUNIYATLARI VA TAMOYILLARI.....
19
 
2.1. Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy
tashkil qilish
 ..................................................................................................... 19
 
2.2. Ishlab chiqarishning ijtimoiy tashkil etish shakllari
 ............. 26
 
2.3. Hududiy mehnat taqsimoti va iqtisodiy rayonlashtirish
 ...... 36
 
2.4. Ishlab chiqarishni kuchlarini joylashtirishning klassik 
 g‗oyalari
 ........................................................................................................... 43
 
2.5. Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning asosiy
omillari
 ........................................................................................................... ...52
 
2.6. O‗zbekistonda ishlab chiqarish kuchlarini
joylashtirishning o‗ziga xos xususiyatlari
 ............................................... 58
 

---

532
3-MAVZU. O‗ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MA‘MURIY-
HUDUDIY TUZILISHI VA ULARNING MINTAQAVIY 
RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
 ....................................................... 65
 
3.1. O‗zbekiston Respublikasining ma‘muriy
hududiy tuzilishi
 ............................................................................................. 65
 
3.2. Davlat shakli tushunchasi, uning tarkibiy qismlari
 ............... 67
 
3.3. Davlat tuzilishi va uning shakllari
 ............................................. 73
 
3.4. Mamlakatda ma‘muriy hududiy bo‗linishi masalalarini huquqiy 
asoslari
............................................................................................................... 80
 
3.5. Aholi punktlariga shahar maqomini berishning qonuniy 
masalalari va shahar aglomeratsiyasi
........................................................ 83
 
4-MAVZU. MINTAQALAR TABIIY-RESURS SALOHIYATI VA 
ULARNING HUDUDIY TARAQQIYOTDA TUTGAN O‗RNI
 ... 92
 
4.1.Mintaqa tabiiy sharoiti va tabiiy boyliklari
 .............................. 92
 
4.2.Mintaqada mineral homashyo resurslari tushunchasi, uning 
iqtisodiy ahamiyati va unda oqilona foydalanish muammolari
 ....... 101
 
4.3. Mintaqa mineral resurslari va ulardan foydalanishning xozirgi 
holati
 ................................................................................................................ 103
 
5-MAVZU. MINTAQALAR AHOLISI VA MEHNAT
RESURSLARI
 .............................................................................................. 111
 
5.1. Aholining tabiiy o‗sishning asosiy omillari. Aholining o‗sish 
dinamikasi va demografik tendentsiyalar
 .............................................. 111
 

---

533
5.2. Mintaqada mehnat bozori. Mehnat bozorini tartibga solishning 
xududiy asoslari, aholi bandligi va uni takomillashtirish yo‗llari
 ... 119
 
5.3. Mintaqada mehnat resurslaridan samarali foydalanish yo‗llari
 ........................................................................................................................... 129
 
5.4. Xalqaro mehnat resurslarining o‗ziga xos xususiyatlari
 ... 139
 
5.5. Mintaqa iqtisodiyotida mehnat resurslari mobilligi
 ............ 144
 
6-MAVZU. MINTAQADA SANOAT TARMOG‗INI 
RIVOJLANTIRISHNING HUDUDIY JIHATLARI
 ........................ 156
 
6.1.Mintaqa iqtisodiyoti rivojlanishida sanoatning o‗rni
........... 156
 
6.2. Mintaqada sanoat ishlab chiqarishning ijtimoiy ixtisoslashuvi
 ........................................................................................................................... 161
 
6.3. Strategik ahamiyatga sanoat tarmoqlarini mintaqa 
 iqtisodiyotdagi ro‗li va sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirish
 .... 173
 
7-MAVZU. MINTAQADA QISHLOQ XO‗JALIGINING
HUDUDIY IXTISOSLASHUVI
 ............................................................. 188
 
7.1. Qishloq joylarning tabiiy-iqlim sharoiti va relefi
 ................ 188
 
7.2. Qishloq xo‗jaligi tarmog‗ining hududiy xususiyatlari va
ixtisoslashuvi
 ................................................................................................. 192
 
7.3. ASK tushunchasi, tarkibi va uni boshqarish.
Agrosanoat majmuasi siyosatdagi ustuvorliklar
 ................................. 197
 
7.4. Mintaqa qishloq xo‗jaligini isloh qilish jarayoni
 .............. 208
 
7.5. Agrosanoat majmuini rivojlantirish muammolari
 ............... 211
 

---

534
8-MAVZU. TRANSPORT, AXBOROT KOMMUNIKATSIYA 
INFRATUZILMASINING MINTAQAVIY RIVOJLANISH 
XUSUSIYATLARI
 ..................................................................................... 226
 
8.1. Mintaqada transport tizimining ahamiyati
 ........................... 226
 
8.2. Mintaqada transport tizimini isloh qilish muammolari
va vazifalari
 ................................................................................................... 231
 
8.3. Transport korxonalarini rivojlantirish istiqbollari
 ............... 243
 
8.4. Axborot kommunikatsiya infratuzilmasining
rivojlanishi
 ..................................................................................................... 248
 
9-MAVZU. O‗ZBEKISTONNING RESPUBLIKA, MINTAQA, VA 
MAHALLIY BOSHQARUV ORGANLARI O‗RTASIDAGI 
VAKOLATLARNI TAQSIMLASH MEXANIZMI
 ......................... 253
 
9.1. Davlat hokimiyatining turli pog‗onalari o‗rtasida vakolatlarni 
taqsimlashning vazifalari va tamoyillari va zaruriyatlari
 .................. 253
 
9.2. Mahalliy hokimiyat organlarining vakolat va mas‘uliyati hamda 
mustaqilligini yanada oshirish
 .................................................................. 258
 
9.3. Ijro hokimiyati tizimini optimallashtirish, ma‘muriy islohotlarni
davom ettirish va davlat boshqaruvida zamonaviy menejment usullarini 
keng qo‗llash
 ................................................................................................. 264
 
10-MAVZU: MINTAQAVIY IQTISODIY SIYOSAT
 ............ 269
 
10.1. Mintaqaviy siyosat: kontseptsiya, turlari, obyektlar, subyektlar, 
amalga oshirish mexanizmi
 ....................................................................... 269
 

---

535
10.2. Xorijiy mamlakatlarda mintaqaviy siyosatning
xususiyatlari
 ................................................................................................... 271
 
10.3. O‗zbekistonda mintaqaviy siyosatni rivojlantirishning
o‗ziga xos xususiyatlari
 .............................................................................. 274
 
11-MAVZU. MINTAQA MOLIYASI VA BUDJETLARARO 
MUNOSABATLAR
 .................................................................................... 290
 
11.1. Минтақавий молия давлат молия тизимининг таркибий 
қисми
 ............................................................................................................... 290
 
11.2. Mahalliy byudjetning funktsiyalari hamda mahalliy
byudjet va nobyudjet fondlar
 .................................................................... 302
 
11.3. Ҳудудий молиявий воситаларнинг шаклланиш манбалари, 
маҳаллий бюджет, муниципал мулк ҳисобланувчи корхоналарнинг 
молиявий ресурслари
 ............................................................................... 305
 
11.4. Byudjet subvensiyasi, byudjet dotatsiyasi, byudjet ssudasi. 
Mahalliy byudjet tushumlari va xarajatlari
 ........................................... 306
 
12-MAVZU. MINTAQALARNI IJTIMOIY-IQTISODIY 
RIVOJLANISHINI TARTIBGA SOLISH
 ........................................... 312
 
12.1. Mintaqalar ijtimoiy – iqtisodiy taraqqiyotini tartibga
solishning maqsadi va vazifalari
 .............................................................. 312
 
12.2. Davlatning mintaqaviy siyosati va unda hududiy boshqaruv 
organlari faoliyati
 ......................................................................................... 317
 
12.3. Hududiy iqtisodiy rivojlanishni davlat tomonidan
tartibga solish nazariyalari va uslublari
 .................................................. 327
 

---

536
12.4. O‗zbekistonda mintaqalarni rivojlanishini tartibga solish 
amaliyoti
 ......................................................................................................... 331
 
13-MAVZU. MINTAQALAR TARAQQIYOTINI PROGNOZLASH 
VA IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI
.
13.1. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlash
 .... 344
 
13.2. Mintaqaviy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish vositalari
 .... 347
 
13.3. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini strategik
rejalashtirish
................................................................................................... 350
 
13.4. Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining
tahlili.
 ............................................................................................................... 352
 
14-MAVZU: MINTAQALAR RAQOBATBARDOSHLIGI VA 
RAQOBAT USTUNLIGI
 .......................................................................... 358
 
14.1. Mintaqaviy iqtisodiyotda raqobatbardoshlikni oshirishning 
nazariy asoslari va uni takomillashtirish yo‗llari
 ................................. 358
 
14.2. Raqobat muhiti va raqobatbardoshlikni aniqlash
ko‗rsatkichlari
 ............................................................................................... 362
 
14.3. Hududlar raqobat ustunligini belgilovchi omillar
 ............. 372
 
14.4. Mintaqaviy darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy siyosat 
 choralari bilan mintaqaning raqobatdoshligini oshirish
 ................... 376
 
15-MAVZU. MINTAQALARNING TASHQI IQTISODIY 
ALOQALARI VA EKSPORTNI KO‗PAYTIRISH
YO‗LLARI
 ..................................................................................................... 384
 

---

537
15.1. Tashqi iqtisodiy a‘loqalarning mohiyati va uning
nazariy jihatlari
 ............................................................................................. 384
 
15.2. Mintaqa eksport hajmini ko‗paytirishni huquqiy asoslari
 .............................................................................................................. .............396
 
15.3. Mintaqa iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish va uning 
samaradorligini oshirish omillari. Qo‗shma korxonalarni rivojlanishi.
 ........................................................................................................................... 404
 
15.4. Mintaqada tashqi savdo va uning iqtisodiyotni
rivojlantirishdagi ahamiyati va hozirgi holati
 ....................................... 409
 
15.5. Mintaqada xorijiy investitsiyalarni jalb etish borasida amalga 
oshirilgan ishlar
............................................................................................. 419
 
15.6. To‗qimachilik sanoati - eksporti hajmini
ko‗paytirishning muhim omillaridan biri sifatida
................................ 429
 
15.7. Qishloq xo‗jaligida eksport hajmini ko‗paytirish
istiqbollari
 ....................................................................................................... 434
 
16-MAVZU: HUDUDLAR TARAQQIYOTINING EKOLOGIK 
JIHATLAR VA TABIATDAN FOYDALANISHNING
MINTAQAVIY MUAMMOLARI
 ......................................................... 440
 
16.1. Ekologiya, tabiat, tabiiy resurs va tabiiy sharoit tushunchalarining 
iqtisodiy mohiyati hamda tabiat bilan jamiyat o‗rtasidagi
munosabatlar
 .................................................................................................. 440
 
16.2. Tabiatdan foydalanishning me‘yoriy-huquqiy asoslari va atrof- 
muhitni muhofaza qilishni ijtimoiy-iqtisodiy jihatlari
 ....................... 451
 

---

538
16.3. Sanoat markazlaridagi atmosfera ifloslanish indeksi va uning 
dinamikasi hamda hududlarda biologik xilma-xillikni
saqlab qolish yo‗llari
 ................................................................................... 455
 
16.4. Statsionar manbalardan chiqadigan chiqindilar va 
harakatlanuvchi manbalarning atmosferaga havosiga ta‘siri
 ........... 463
 
MINTAQAVIY IQTISODIYOT FANIDAN TEST SAVOLLARI
 ........................................................................................................................... 469
 
GLOSSARIY
 ........................................................................................ 503
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‗YXATI
 ............. 525