А. Бурханов, К. Рахматов

Давлатлараро бирлашмалар. 
Давлатнинг ҳудудий тузилишдан 
давлатлараро бирлашма (тузилма)ни фарқлаш керак. Бундай бирлашма 
давлатларнинг шундай иттифоқини билдирадики, унинг доирасида 
умумдавлат ёки давлатлар устида турувчи органлар мавжуд бўлади. Лекин, 
айни пайтда, бирлашадиган давлатлар ўз суверенитетларини сақлаб қолади. 
Шу мазмунда шахсий ва реал униялар, протекторат ва уюшган давлатлар, 
конфедерация, ҳамдўстлик ва бошқа шаклларни ажратиб кўрсатиш мумкин. 
Шахсий уния — 
бу бошқарув монархик шакли оқибатида юзага 
келадиган давлатлараро бирлашишнинг энг оддий тузилишидир. У ё 
тасодифан тўғри келиб қолган тахтнинг меросхўри сифатида ёхуд бир давлат 
тождорлик ҳуқуқини бошқа давлатга топшириши туфайли монарх бошқа 
давлат тожини эгаллаш ҳуқуқига эга бўлганда юзага келади. Бунда бошқа 
мамлакат монархи давлат бошлиғи бўлиши конституциявий ҳуқуқ билан 
ўрнатилмайди. Натижада бир шахснинг ўзи айни пайтда мутлақо мустақил 
давлат бошлиғи лавозимини эгаллаган бўлади. Шунинг учун ҳам шахсий 
уния икки давлатнинг юридик иттифоқини англатмайди ҳамда умумдавлат 
органларининг ташкил этилишига олиб келмайди. Шу давлатлар тахтларини 
бошқа шахслар эгаллаши билан у барҳам топади. Шахсий унияга Польша 
тожини қудратли Августга топшириш натижасида ташкил топган Саксония 
билан Польша ўртасидаги уния (1697-1763 йиллар), шунингдек, Буюк 
Британия билан Ганновер ўртасдаги уния (1714-1837 йиллар) мисол бўла 
олади. Бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин. 
Шахсий унияга қарама-қарши ўлароқ 
реал уния
давлат бошлиғи 
умумий институти – монарх ва давлат ҳокимиятининг бошқа умумий 
органларини ташкил этиш асосидаги давлатларнинг ҳуқуқий иттифоқини 
билдиради. Реал уния доирасида иттифоқ давлатларининг суверенитети 
сақланиб қолиши мумкин. Шундай иттифоққа Швеция билан Норвегия 
унияси (1814-1905 йиллар)ни мисол қилиб келтириш мумкин бўлади. Бу ерда 

---

96
умумий монархдан ташқари фақат ташқи алоқалар органлари умумий бўлган. 
Аксинча, Австрия-Венгрия унияси (1867-1918 йиллар)да императордан 
ташқари ташқи сиёсат идораси, молия ва Қуролли Кучлар умумий эди.