А. Бурханов, К. Рахматов

3.2. Давлат шакли тушунчаси, унинг таркибий қисмлари
Умуман олганда, давлат қурилишида давлат шакли катта аҳамиятга эга. 
Янги давлатлар ташкил топаётганда, айниқса, унинг шакли тўғри танланиши, 
жорий этилиши муҳим. Давлат шакли бошқарув шакли, давлат тузилиши 
шакли ва сиёсий идора усули (тартиб, режим) тушунчаларини ўз ичига 
олади. Давлат бошқарув шакли давлат ҳокимияти ва бошқарувни тузиш 
ҳамда ташкил этишнинг муайян тартиби ҳисобланади. Бошқарув шаклининг 
энг қадимги ва ҳозирги кунга қадар ривожланиб келаётган шакли монархия 
ва республика саналади. Айтайлик, монархия кўпроқ қадимги Шарқ, шу 
жумладан Турон заминида ташкил топган давлатлар шакли эди. 
Монархиянинг ўзи ҳам мутлақ монархия ва чекланган монархия 
кўринишларига эга. Давлатнинг республика шакли эса президентлик, 
парламентар ва аралаш республика кўринишларида ўз ифодасини топади
1
. 
Агар давлат шакли тушунчасини атрофлича таҳлил этадиган бўлсак, 
аввало, шуни таъкидлаш керакки, бутун жамият ич-ичига сингиб кетувчи 
сиёсий ташкилот сифатида, ҳокимият тизими сифатида давлат турлича 

---

84
тузилиши, яъни турлича шаклга эга бўлиши мумкин. Уни қандай қилиб 
яхшироқ ташкил этиш, тузиш устида одамлар давлат юзага кела бошлаган 
пайтлардан буён бош қотириб келишади, десак, янглишмаган бўламиз. Зеро, 
кишилар давлатга уюшган жамиятда яшар эканлар, уларнинг бутун 
ҳаётларию фаровон-турмуш тарзлари айнан шунга боғлиқ бўлади. «Шакл 
буюмга ҳаёт бахш этади», дейишган эди римлик юристлар. Бинобарин, 
давлат шакли тушунчаси давлатшуносликнинг энг муҳим мазмуний 
тавсифларидан биридир.
Энг аввало, давлат шакли халқлар ҳаётига бефарқ қарайдиган «мавҳум 
тушунча» ҳам, «сиёсий чизги» ҳам эмас, балки 
ҳаёт тарзи ва халқнинг 
жонли ташкилотидир.
Халқ