A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

O I V in f e k s iy a s in in g b o la la r d a k ech ish i
Bolalarda OIV infeksiyasining kechishi katta yoshli odamlar- 
dagidan farq qiladi. Kasallikning klinik manzarasi OlVning or- 
ganizmga ontogenezning qaysi bosqichida kirganligiga (homila 
davridami yoki postnatalmi) kuchli bog'liq. Agar kasallik postnatal 
yuqqan bo'lsa. kasallik manzarasi bolaning yoshiga bog'liq b o '­
ladi.
OIV infeksiyasining tabiix patogenezi bolalarda kasallik qachon 
vuqqanligiga qarab quvidagi variantlarda uchraydi:
1. Kasallikning yuqishi embrional davrda antenatal yuz bergan 
(transplatsentar).
2. Kasallikning yuqishi perinatal (homiladorlikning 28-haftasi- 
dan keyin) yuz bergan.
3. Kasallik postnatal yuqqan (tug'ruq paytida, ko'krak bilan 
emizilganda yoki parenteral) (34-rasm).
150
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

34-rasm .
4 voshli qizchada OIV infeksiyasi.
Agar kasallik postnatal (ya'ni bola tug'ilayotganda yoki tug'il- 
gandan keyin). yoki kechki perinatal davrda yuqqan bo'lsa. OIV in­
feksiyasining OITSga qarab kechishi xuddi kattalardagi kabi o'ta- 
di. ammo kasallikning simptomatikasida va dinamikasida o'ziga 
xos farqlari bo'ladi. Bolalarda o'rtacha inkubatsion davrning davo- 
mix ligi qisqaroq bo'ladi va 3-5 yilni tashkil qiladi. Kasallikning 
klinik alomatlari boshlangandan keyin ham bolalarning yashash 
muddati kattalardagiga nisbatan qisqaroq bo'ladi. Bolalarda parotit. 
gepatit. gemorragik sindrom. gematologik o'zgarishlar. DVS-sin- 
dromi. nafas yo'llari infeksiyasi. sinusit. yiringli otit. SMV-infek- 
siyasi. bo'g'im va suyaklarda yiringli kasalliklar. abssesslar, men­
ingit kabi 1 ar ko'p uchraydi. Infeksiya perinatal yuqqanda bolalarda 
OITSning klinik belgilari paydo bo'lishi muddati o'rtacha 2.5 yilni
151
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tashkil qiladi. Agar kasallik belgilari hayotining 1-yilida namoyon 
bo'lsa, bola 1 yoshdan ortiq umr k o ‘rmaydi. Agar bolada 1 voshlik 
davrida pnevmosistali pnevmoniya rivojlansa. bola o'rtacha hisob- 
da yana 4 oy umr ko'radi. xolos. Agar 1 yoshga to ’igungacha in- 
terstitsial pnevmoniya aniqlansa, u 21 oy umr ko'radi, ammo agar 
shu kasallik 1 yoshdan keyin aniqlansa. 53 oygacha umr ko'rishi 
mumkin. Bolalarga kasallik 80 % hollarda vertikal y o i bilan(ya’ni 
platsentar) yuqadi. Bunday yuqish yo'lining gorizontal yuqishdan 
farq qiluvchi belgilari bor:
1. Vertikal yuqqanda mononukleazsimon sindrom (birlamchi in- 
feksiya alomatlari) kuzatilmaydi.
2. Kaposhi sarkomasi kuzatilmaydi.
Agar kasallik homilador ayolga homiladorlikning oxirgi 1/3 qis- 
mida yuqqan bo'lsa, kasallikning embrionga yuqish xavfi yuqori 
bo'ladi. Agar ayol homiladorlikning dastlabki paytlaridanoq simp- 
tomlarsiz virus tashuvchan (seropozitiv) bo'lsa, embrionga kasal­
likning yuqish xavfi kamroq bo'ladi. Infeksiyaning vertikal yuqishi
10 % dan-40 % gacha hollarda kuzatiladi. Rivojlangan davlatlarda 
o'rtacha 25 %. Afrika davlatlarida esa 50 % ga yaqin kuzatiladi. 
Demak. bemor ayollardan tug'ilgan bolalarning 70 % ga yaqini 
sog'lomdirlar, ammo ular nimjon bo'lib tug'iladilar, rivojlanishlari 
juda sekin kechadi. 25 % hollarda homiladorlik bola tashlash bilan 
yakunlanadi, chaqaloqlarning chala tu g ilish i 3 barobar ko'p uch­
raydi.
Bolalarga kasallik parenteral y o i bilan yuqqanda ularning o 'rta­
cha yoshi 3—4 yoshni tashkil qiladi. vertikal y o i bilan yuqqanda 
esa o'rtacha 1 yoshni tashkil qiladi. Parenteral y o i bilan yuqtirgan 
bolalarda o'lim o'rtacha 3.5-5 voshda kuzatilsa va uning uchrashi
8.6 0 о ni tashkil qilsa. vertikal yuqqanda 4 yoshgacha bo'lgan davr- 
ga to 'g 'ri keladi va 1.4 % ni tashkil qiladi. Bolalarda o'lim ga olib 
keluvchi omillar. asosan. sil kasalligi. stafilokokli sepsis va nafas 
yo'llariningbakterialinfeksiyalaridir(M6a,ioBar. А. и д р . ,2 0 1 1 г.).
OIV infeksiyasi bilan og'rigan ayollardan tug'ilgan bolalar 
orasida o'lim yuqoridir. OIV infeksiyasiga pozitiv bo'lgan bolalar-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning 25 % i. sog'lom tugilganlarining esa 12 % i 5 voshga yetmay 
halok bo'ladilar. Infeksiva vertikal vo'l bilan yuqqan bolalarda bu 
ko'rsatkichlar orasida rivojlangan mamlakatlar va Afrika davlatlari 
orasida tafovut mavjud bo'lib. u quyidagicha ko'rinish oladi:
Bemor bola 1 voshga to ig un ch a bo'lgan davrda AQSHda 
c)-25 % hollarda OITSga o'tishi kuzatilsa. Afrika davlatlarida u 
30 % ni tashkil qiladi. 1 yoshgacha b o ig a n bemor bolalar orasi- 
dagi o'lim AQSHda 10 %. Afrikada 34 %. 21-oyga kelib Afrika 
davlatlarida bemor bolalarning 50 % halok bo'ladilar. 5 yoshgacha 
AQSHda 26-30 
%
bemor bolalar halok boisalar, Afrikada 75 % i 
halok bo'ladilar. AQSHda 10 yoshgacha bemor bolalarning qolgan 
40 % halok b o ia d i. Afrikada esa ularning umri 5 vildan ortmaydi.
Bemor ayollardan tug'ilgan bolalarda OIV infeksiyasi tashxisini 
qo'yish mezonlari quy idagicha:
- agar bola 1 8 oyga to igu n ch a ikkita va undan ortiq testda OIV 
antigeni aniqlansa yoki PTSR musbat natija bersa. yoki OIV kul- 
turasi olinsa.
Bemor ayollardan tug'ilgan bolalarga OIV infeksiyasi yuqma- 
ganligi mezonlari quyidagicha:
- 6 oydan 18 oygacha bo'lgan muddatda 2 ta va undan ortiq 
IFAda OlV-antitanachasiga negativ natija bersa, yoki 18 oylikdan 
keyin 1 ta IFA negativ natija bersa va yuqoridagilar bilan bir vaqt- 
da OIV infeksiyasiga musbat natija bergan boshqa testlar b o im a s a
hamda OITS indikatorli kasalliklar kuzatilmasa.
Perinatal transmissiya 62 % dan 85 % gacha tug'ruq paytida 
yoki erta neonatal davrda ro'yobga chiqadi. Shuning uchun bo- 
lalarni tug'ilgandan keyin kasallik yuqtirib olmasligining oldini 
olish uchun ularni bemor onalari tomonidan ko'krak sutini emizishi 
ta'qiqlab qo'yiladi. Kasallik perinatal davrda yuqqanda OIV infek­
siyasi juda tez rivojlanadi. tana harorati ko'tariladi. limfadenopa- 
tiva. gepatosplenomegaliya. diareya, gemorragik sindrom, nafas 
va asab tizimlari jarohati ko'p kuzatiladi. o'rta hisobda 4- yilgacha 
bo'lgan muddatda bolalarda OITS rivojlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bolalardagi OIV infeksiyasining asosiy klinik belgilari quyi- 
dagilardir:
1. Persistirlovchi generalizatsiyalangan limfadenopatiya.
2. Gepatosplenomegaliya.
3. Ensefalopatiya (aqliy va jismoniy rivojlanishning sekinlashu- 
vi yoki to'xtab qolishi. dastlab oyoqlarda. keyin esa tanada va 
q o ila rd a muskullarning zaiflashuvi).
4. Pnevmosistalar tomonidan chaqirilgan pnevmoniya.
5. Kandidoz.
6. Diareya.
7. Bakterial infeksiyalar.
8. Gipergammaglobulinemiya.
9. Keskin ozib ketish.
10. Trombotsitopeniva.
1 1. Anemiya va b a’zan sariqlik.
Agar kasallik homiladorlikning erta davrida yuqqan (platsenta 
orqali) bo'lsa. homila rivojlanishidagi o'zgarishlar oqibatida qu­
yidagi belgilar paydo bo'lishi mumkin:
1. Mikrotsefaliya.
2. Yuzning displaziyasi.
3. Peshonaning do'ng bo'lib chiqib turishi.
4. Burunning kichkinaligi.
5. G'ilaylik.
6. Lablarning kattalashuv i (makroxeyliya).
7. K o 'z soqqasining havo rang bo'lishi.
Bolalarda OIV infeksiyasini diagnostika qiIishning qiyinligini 
hisobga olib. JSST 1985- yili bolalarda OITS mavjudligini guinon 
qiiish imkonini beradigan mezonlarni aniqlab chiqdi. Ular qu- 
yidagilardir:
1. Katta belgilari:
- ozib ketish (tana vaznining pasayishi):
- 1 oydan ortiq davom etuvchi surunkali diareya:
- 1 oydan ortiq davom etuvchi haroratning ko'tarilishi;
154
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Kichik belgilari:
- generalizatsiyalangan limfadenopatiya;
- orofaringeal kandidoz;
- persistirlovchi vo'tal:
- generalizatsiyalangan dermatit;
- onasida tasdiqlangan OIV infeksiyasi.
OIV infeksiyasining 1 yoshgacha b o ig a n bolalarda kechishini 
prognoz qilishda CD4 hujayralarining nisbiv (protsent) miqdori- 
ning ahamiyati katta. Immun tanqisligi holatining rivojlanishi ka­
sallikning progressiy asiga olib keladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlar- 
da CD4 hujayralarining miqdori 750, 500 va 200 huj. m m ’ bo'lsa. 
bu og'ir immun tanqisligi holatini aks ettiradi. kasallik tezda rivoj­
lanadi va pnevmosistali pnevmoniya rivojlanishiga sabab b o ii-
shi mumkin. (Me'yorda 1 yoshli bolalarda CD4 hujayralarining 
miqdori 2000 m m 3; 2 yoshda - 750 m m ’; 3 yoshda esa 500 mm"; 
faqat 6 voshga to ig a n d a CD4 miqdori kattalar bilan bir xil b o i a ­
di.) Virusning sintitsiy hosil qilish qobiliyati yuqori bo'lsa hamda 
uning makrofaglarni zararlashi ustuvor bo'lsa. bolalarda kasallik 
juda noxush kechadi. Agar bemor bolalarda CD4 hujayralarining 
nisbiy miqdori 10 % dan kam bo'lsa, 80-97 % o'lim kuzatiladi. 
agar bu hujayralaming foiz miqdori 10-20 % bo'lsa. 44 % o'lim 
bilan vakunlanadi, 25 % dan ko'p bo'lsa. o i i m yana ham kamaya- 
di. Ammo CD4 hujayralar miqdori 25-30 % dan yuqori bo'lgan 
taqdirda ham, 5 vil ichida o'lim bilan yakun topish holatlari juda 
yuqori bo ia di.