A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

O IV genom larining tuzilishi
OIV-1 va OIV-2 larning har birida I 1 tadan genom mavjud 
b o'lib, ular quyidagilardir:
1. Gen env (envelope) - gp 160 oqsilining translatsiyasini kod- 
laydi. keyincha bu oqsildan qobiqning ikkita oqsillari - gp 120 va 
gp41 ajralib chiqadi
2. Gen gag (group specific antigens)-m olekula og'irligi 55 kD 
bo'lg an oqsilning translatsiyasini kodlaydi. keyincha bu oqsildan 
p24. p7. p 17 r6lar ajralib chiqadi.
3. Gen rol (polymerase) - bu gen kodlagan oqsilning proteolitik 
parchalanishi oqibatida p66 5 I. plO. p3 1 /32, p 15lar hosil bo'ladi.
4. Gen tat (transactivator o f transcription) - m olekula o g 'irli­
gi 14 kD bo'lg an regulatsiyalovchi oqsilni kodlaydi. U shbu gen
14
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o i m a s a virus genomi transkripsiyasi yarim iga yetib to 'x ta b qola- 
di. y a 'n i R N K ning faqat 60 ta nukleotiddan (tne'y orda 9000 tadan 
ortiq nukleotiddan) iborat b o i g a n qism igina transkripsiya qilinadi 
(ishlab chiqariladi). B undan tashqari. tat geni xo 'j ay in (ni bemor) 
organizmidagi qon tomirlari endoteliy hujayralari dan duksim on 
hujayralar (y a'n i Kaposhi Sarkomasi hujayralari) o'sib. rivojlani- 
shini kuchaytiradi.
5. Gen v if (viral infectivity factor) - ushbu genning m ah- 
suli m olekula og'irligi 23 kD ga teng b o i g a n oqsildir. u 192 ta 
am inokislotadan tuzilgan. M utagenez qilib o 'tk az ilg a n tajribalar 
shuni ko'rsatdiki, ushbu genning oqsili OIV replikatsiyasi uchun 
ju da ham zarur emas. Bu gen b o i m a g a n d a viruslar hosil b o i i s h
miqdori biroz pasayadi. xolos. am m o butunlay to 'x ta b qolmaydi 
va viruslarning bir hujayradan boshqa hujayralarga yuqishi davom 
etaveradi.
6. Gen n e f (negative early factor) - m olekula og'irligi 2 4 -2 5 kD 
yoki 27 kD b o i g a n oqsilni kodlaydi. Bu oqsilga qarshi organizm- 
da ishlab chiqarilgan antitanachalar boshqa barcha antitanachalar- 
dan (adabiyotlarda 12 oy oldin aniqlanganligi haqida m a i u m o t l a r
bor) oldin aniqlanadi. Bundan tashqari. bu gen o rganizm ga tushgan 
virus miqdori ju d a oz b o i g a n d a ham har xil hujayra nishonlam i 
zaralashini determinatsiva qiladi (ya'ni kuchaytiradi. tezlashtiradi) 
(low multiplicities o f infection).
7. Gen vpu (virus protein U) - bu gen OIV-1 da m avjud, OIV- 
2 da esa b o i m a y d i. Bu genning mahsuloti 81 ta aminokislotadan 
tuzilgan va 16 kD og'irlik ka ega b o i g a n oqsildir. M utant vpu geni 
bilan o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatdiki, bu gen b o i m a s a yan­
gi virionlar hosil bo'lishi 5 - 1 0 barobar kamayadi xolos. amm o 
to'x ta b qolmaydi. Shuningdek, viruslarning sitopatogenligi ham 
kamaym aydi. Nishon hujayralarda virus q o b i g in i n g oqsili. guruh 
antigen lari va polim eraza fermentlari 5 barobar k o 'p y i g i l i b qoli- 
shi kuzatildi. Dem ak. bu gen m orfogenezda va hujayralardan viri- 
onlarning ajralib chiqishida funksional rol o'y naydi.
15
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8. G en vpx (virus protein X) - bu gen OIV-2 virusida bor. am m o 
OIV-1 da v o'q . Bu gen kodlaydigan oqsilning m olekula og'irligi
14 kD ga teng va 112 ta am inokislotadan tashkil topgan. Bu oqsil 
virusning o g'irligining 10 % ni tashkil qiladi. Bu genning funksi- 
yasi hozircha n o m a'lum .
9. Gen rev (regulator o f virus) - m olekular og'irligi 19-20 kD 
b o'lgan oqsildan iborat, u vadroning ichida. aniq ro g ’i yadrochada 
joylashgan. M utant rev geni bilan o ’tkazilgan tajribalarda aniqlan- 
diki. bu gen b o 'lm asa O IV replikatsiyasi butunlay to'xtaydi. De- 
mak. bu g enning biologik funksiyasi virusning informatsion RN K - 
sini yadrodan (bu jo v d a u sintez qilingan) sitoplazm aga (bu yerda 
undan nusxa olinib. oqsillar ishlab chiqariladi) vetkazib berishdan 
iborat.
10. Gen vpt (virus protein T) - bu genning xarakteristikasi va 
m ahsuloti hozirgi kungacha adabivotlarda yoritilmagan.
1 
1. G en vpr (virus protein R) - bu genning mahsuloti 96 ta a m i­
nokislotadan tuzilgan. m olekula og'irligi 15 kD bo'lgan oqsildir. 
Bu genning funksiyasi yangidan paydo b o 'lg a n virionlar bilan y a n ­
gi zararlangan nishon hujayralarda. hali tat geni o 'z ishini boshla- 
m asdan turib, transkripsiyani transaktivatsiya qilishdir A g ar bu gen 
b o 'lm a s a minimal m iqdorda ishlab chiqarilgan R N K ning miqdori 
tat genini yetarlicha m iqdorda ishlab chiqarishga kamlik qiladi va 
OIV repl ikatsiy a qilmaydi.
Yuqorida keltirilgan genlar tarkibidan k o ’rinib turibdiki, OIV-1 
va OIV-2 genomlari tuzilishi orasida 1 ta farq mavjud. Ikkala vi­
rus turlari uchun 10 tadan gen um um iy hisoblanadi. am m o OIV-1 
da vpu geni m avjud bo'lib, OIV-2 da esa vpx geni bor. ikkala vi- 
ruslarning genetik tuzi 1 ishidagi farq shundan iborat. OIV-1 va OIV- 
2 larning biologik xususiyatlari bir xil- ikkalasi ham C D 4 retsep- 
torlari bilan spetsifik birlashishadi. A m m o ular orasida farq ham 
bor: OIV-1 ning C D 4 hujayra bilan bog'lanishi OIV-2 ga nisbatan 
bir necha barobar yuqori. OIV-2 bilan zararlangan bem orlarda k a ­
sallik biroz sekinroq, vanada surunkaliroq kechadi, am m o uning
16
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ham natijasi bemorning o i i m i bilan yakun topadi. Bundan tash­
qari, yuqorida aytib o 'tilganidek OIV-2 k o 'p roq Afrika qit'asida 
uchraydi. OIV-1 bilan zararlanganlarda OITS davriga o ’tish OIV-2 
bilan zararlanganlarga nisbatan tezroq yuzaga chiqadi. Bir vaqt- 
ning o ’zida ham OIV-1 bilan. ham OIV-2 bilan zararlanish hoi lari 
ham kuzatilishi mumkin.
Barcha retroviruslar kabi OIV ham o ‘ta o 'zgaruvchanligi bi­
lan ajralib turadi. Yangi hosil b o 'lg an viruslarning birortasi o 'z id a n
avvalgi virusning genetik tuzilishini 100 % takrorlamaydi, albatta. 
o ‘zgarishi bo'ladi. bu o'zg arish gripp virusidagiga nisbatan 5 baro­
bar yuqoridir. Shuning uchun kasallikning dastlabki paytlaridagi 
viruslarga nisbatan ishlab chiqarilgan antitanachalar keyin paydo 
b o 'lgan viruslarni «tanimasligi» mumkin.