A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

Orttirilgan Im m un Tanqisligi Sindromi
(OITS) 
deb nom langan yangi nozologik bil l ikni amaliyotga kirit- 
dilar. 1981- yil 1- iyundan e 'tib o ran CDC m am lakat miqyosida bu 
kasallikni aniqlash va qayd qilish tizimini joriy qildi. OITS bilan 
xastalangan birinchi bem orlar boMib Kaliforniva shtatining m arka­
zi bo 'lg an San-Fransisko shahridagi pnevmosistali pnevmoniya- 
ga duchor b o 'lg an va vrachlar nazorati ostida turgan 5 ta gom o- 
seksualist-bemor qayd qilindi. Tez fursat ichida shunga o'xshash 
bemorlar A Q SH d an boshqa m am lakatlarda - G 'a rb iy Yevropada. 
Afrikada. l.otin Amerikasida, Avstraliyada ham aniqlana boshlan- 
di. Jahon Sog'liqni Saqlash tashkiloti (JSST) OITS bilan og'rigan 
bemorlarni qayd qila boshladi va har haftalik epidem iologik byul- 
letenda vangidan aniqlangan bemorlar haqida axborot berib bordi.
Dastlabki paytlarda yuqoridagi bemorlardagi immunitet yetish- 
movchiligi fenomenini gom oseksualist - erkaklarning seksual xul- 
qidagi o 'z ig a xoslik bilan izohlamoqchi bo'ldilar. T o 'g 'r i ichakka 
tushgan sperm a suyuqligi bu shaxslarda im m un tanqisligi chaqiri- 
shi shak-shubhasiz isbotlandi. Limfotsitlarning tanlab zararlanishi-
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ni begona s p e n n a bilan birga limfotsitlar ham tushishi oqibatida 
qonda ularga qarshi autoantitanachalar paydo bo'lishi bilan izohla- 
di. Bundan tashqari. gom oseksualistlar tom onidan t o 'g 'r i ichak 
tonusini pasaytirish va orgazm ni kuchaytirish m aqsadida qabul 
qilinadigan amilnitrit va butilnitrit kabi preparatlar ham im m uno- 
depressiv ta 's ir qilishi aniqlandi. N a rko m an lar orasida O ITSning 
paydo bo'lganligini narkotik m oddalarning im m unodepressiv t a 's i ­
ri bilan izohladi (Rowesson S. О : Jord eng en K. A.: Le\v .1. A.; 
Jiegler J. L.; Rubinstein A.; Sickleck М.; Gupta A. et. a l.)N a rk o m a n
voki biseksual erkak bem orlarning ayollardan iborat b o 'lg a n jinsiy 
sheriklari orasida kasallikning dastlab paydo b o i is h i n in g o'ziyoq, 
ushbu kasallikni infeksion agent chaqirishi va bu infeksiya jinsiy 
aloqa paytida yoki narkotik nioddalarni guruhlashib qabul qilgan- 
da inyeksiya qilingan shpris ignasida qolgan qon orqali o'tishini 
shak-shubhasiz ko 'rsatib berdi. Xuddi shu davrda. y a ’ni 1982- 
yilning bahorida. gemofiliya bilan o g 'rig a n bemorlarga qon prepa- 
ratlarini quyish orqali ushbu kasallik y uq q an hollar ham aniqlandi.
1982- \iln in g oxiriga kelib. epidem iologik holat OITS yuqumli in­
feksion kasallik ekanligini yaqqol k o 'rsa tib turar edi.
O ITSni gerpes guruhiga m ansub b o 'lg an viruslar (sitomegalo- 
viruslar, Epshteyn-Barr virusi. oddiy gerpes virusi) yoki В gepa- 
titi virusi to m onidan chaqirilgan infeksiyaning alohida. o 'z ig a xos 
n a m oyon bo'lishi deb qarashlarning n o to ‘g'riligi tez orada m a 'lu m
b o ’ldi (M acek C.). A Q S H lik olimlar M. Esseks v a R. Gallo ham- 
mualliflari bilan birga OITS kasalligini chaqiruvchi virus, odamlar- 
da T-levkem iya chaqiruvchi. fanga m a 'lu m b o 'lg a n HTLV-I deb 
nom lanuvchi viruslarning har bir turi b o 'lsa kerak deb faraz qildilar. 
Bu olim larning gipotezasi shunga asoslangan ediki. H T LV -I virusi 
ayrim hollarda. m ushuklarda va sichqonlarda. odamdagi O ITSga 
o 'x s h a b ketadigan im m u n tanqisligini chaqirar edi. Olimlarning 
dastlabki tekshirishlari xuddi bu gipotezani tasdiqlagandek b o ‘ldi: 
OITS bilan o g ‘rigan 20—30 % bem orlar qonida yuqorida k o 'rsa - 
tilgan T -leykem iya virusiga nisbatan antitanachalar topildi, 3 ta 
bemorda esa virusning o 'z i ajratib olindi (Essex М.; Me Lane M.
8
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

P.: Lee Т. Н. et. al.: Gallo R. S.; Sarin P. S.; Gelm ann Ye. et. al.).
1983- yili Kold-Spring Xarborda b o 'lib o 'tg an. O ITSga ba g'ish- 
langan sim pozium da R. Gallo o'z in in g gipotezasini olimlarga 
havola qildi. R. Gallo va uning hammualliflari bir yil m obaynida 
o'zlarin in g xaqliklarini isbotlamoqchi bo'ldilar, am m o ular topgan 
HTLV-I virusi im m unitetning pasayib ketganligidan foydalangan 
«opportunistik» infeksiya b o 'lib chiqdi. O lT Sning virusli gepa­
tit bilan etiologik aloqasi ham к о 'rib chiqildi. Ayrim mualliflar 
OITSni chaqiruvchi agent defekt virus bo 'lib. ular В gepatiti in­
feksiyasi m avjud b o ‘lgan taqdirdagina o 'z in in g infeksion xususi- 
yatlarini n a m oyon qila oladi deb hisoblardilar (Me Donald М. I.; 
Ham ilton I. D.: D urack D. Т.). Boshqa birlari esa. bem orga ta'sir 
qiluvchi har xil omillar (narkomaniva. chekish, antigen yuklama- 
lar va h. k.) gepatit В virusining OITS chaqiruvchisiga aylanishiga 
olib keladi deb hisoblaganlar (Revonhalt R. Г.). Xuddi shu davrda. 
1982- yildan boshlab, Parijdagi Paster nomli institutda virusolog 
L. M ontane, epidem iolog J. B. Brvune. im m unolog D. Klatsm an 
ham da bir necha klinitsistlardan iborat b o 'lg an guruh OITSni cha­
qiruvchi infeksion agentni izlash borasida o 'z ishilarini boshladilar. 
Ular ham O lT Sning q o 'z g 'a tu v c h isi H I LV tipiga m ansub retrovi- 
ruslar bo'lishi m um kin deb faraz qildilar.
Shuningdek. ular virusni kasallikning oxirgi davrida emas, balki 
uning endi birinchi alomatlari paydo b o 'lg an dastlabki bosqichida, 
masalan. lim fadenopatiya bosqichida izlash kerakligini angladilar. 
Chunki bu davrda hali limfotsitlar butunlay qirilib ketmagan, im ­
mun tanqislik rivojlanmagan, «opportunistik» infeksiya kasallikka 
q o 'sh ilm ag a n b o i a d i . Lyuk M ontane lim fadenopatiya davridagi 
bemorning limfa tugunini biopsiya qilib. undan olgan limfotsitlarni 
m axsus oziq m oddasiga ekdi. 15 kun m uddat o 'tg ach, 1983- yilning 
yanvar oyi boshida ekm ada retroviruslar uchun xos b o 'lg a n qayta- 
lama transkriptaza fermenti aniqlandi. Elektron m ikroskop ostida 
tekshirilganda, o'stirilg an virus HTLV-1 virusiga o'xsham asligi, 
m utlaqo boshqacha ko 'rin ishd a ekanligi m a 'lu m b o i d i . Eng asosiy- 
si. o'stirib olingan yangi virus T-limfotsitlarni to'x tov siz o'sishi-
9
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ni chaqirm as edi (HTLV-I T-limfotsitlarni to 'x to v siz o'stirib, 
T-leykem iya chaqiradi). Shuningdek. HTLV-I virusiga qarshi a n­
titanachalar, yangi virusga nisbatan befarq edilar. Boshqa bemor- 
lardan ham xuddi shunday viruslar ajratib olindi. Bu haqda ular 
«Sayens» ju rnalining 1983- yilgi sonida m aqola chop etdilar. Tez 
fursatda yangi virusning oqsil tarkibi ham o 'rg anib chiqildi. Olim- 
lar yangi aniqlangan virusga «lim fadenopatiya chaqiruvchi virus» 
deb nom berdilar va bu so 'zn in g ingliz tilidagi