A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

1.3. Qadimgi Yunon va Rim manbalari
O ' z b e k i s t o n n i n g a n t i k d a v r d a g i t a r i x i n i o ' r g a n i s h d a q a d i m g i
Y unoniston va Rim tarixchilari h a m d a geograf olimlarining asarlari m u h im
1 A h m e d o v B.A. O ' z b e k i s t o n tarixi m a n b a l a r i . — T o s h k e n t : 0 ‘q itu v c h i, 200 1. 3 3 —3 4 - 
betlar.
124

---

m a n b a b o ‘lib xizmat qiladi. Q uyida ulardan ayrimlari haqida m a ’lum otlam i 
keltiramiz.
1.3.1. Xeradot
X eradot 
(m i l o d d a n a w a lg i 4 9 0 —4 8 0 -y illa r o ‘rtasi—4 2 5-y.) — yirik 
q o m u siy o lim , tarix fan in in g “ o t a ”si, asli Kichik O siy o n in g G a lik a rn a s 
shahridan, 455—447-yillari Y evropa, Osiyo va M i s r b o ‘ylab sayohat qilgan.
X eradot Ellada va Sharq m am lakatlari (Liviya, Misr, Assuriya, Vavilon, 
Eron va Skifiya)ning qadim z a m o n la rd a n t o m ilo d d a n aw algi 479-yilgacha 
b o 'lg a n ijtim oiy-siyosiy h a y o tid a n h ik o y a qiluvchi 9 k ito b d a n iborat 
“ T a r i x ” n o m l i asari b ila n s h u h r a t t o p g a n . Bu a s a r u m u m i y ta rix
yo'n alish id a yozilgan birinchi kitob hisoblanadi. S h u tufayli h a m X eradot, 
Sitsero n n in g ( m ilo d d a n a w a lg i 106—43-yy.) s o ‘zlari bilan aytganda, tarix 
fanining “ o t a ”si hisoblanadi.
X eradot, garchi o 'z i b ay o n etayotgan v o q e a la r ustida c h u q u r m u lo h a z a
y u ritm a sa h a m , ularni t o 'g 'r i b a y o n etishi, o ‘zga xalqlar va m a m la k a tla r
tarixiga h u r m a t nuqtayi nazaridan qarashi bilan b a ’zi tarixchilardan ajralib 
turadi.
X e r a d o t n i n g a s a r i d a 0 ‘z b e k i s t o n n i n g q a d i m i y xalqlari b o 'l m i s h
agrippiylar, issedonlar, m assagetlar, d a y la r va saklar haq id a, ularning 
tu rm u s h i, urf-o d atlari h a m d a q o 's h n i m a m l a k a t l a r bilan aloqalari haq id a 
q im m a tli m a ’lu m o tla rn i u c h ra ta m iz .
“T arix ” ning S hteyn tarafidan tayyorlangan tanqidiy m atni 1869— 1871 - 
yillarda c h o p etilgan. Asar ingliz (R o u lin so n , L o n d o n , 1856—1860) h a m d a
rus ( F . G . M i s h c h e n k o , M oskva, 1858—1860) tillariga tarjim a qilingan. 
1982-yilda a sa rn in g m a m la k a tim iz tarixiga o id qism lari z a r u r izohlar 
bilan A .I.D av atu r, D.P.Kallistov h a m d a I.A.S hishova t o m o n id a n yangidan 
n a s h r etilgan.
1.3.2. Diodor
D i o d o r ( m i l o d d a n a w a l g i 9 0 —2 1 -y illa r) yirik ta rix c h i o lim , asli 
Sitsiliyaga qarashli Argiriya sh a h rid a n . U “ Tarixiy k u tu b x o n a ” nom li 40 
kito b d an iborat asar yozib qoldirgan. U m u m i y tarix y o ‘nalishida yozilgan 
bu asar, asosan Y u n o n isto n va R im n in g q a d im za m o n la rid a n to m ilodning
I asr o ‘rtalarigacha b o 'lg a n tarixini o ' z ichiga oladi. U n d a S h a rq xalqlari, 
s h u n i n g d e k , O 'z b e k i s t o n n i n g q a d i m i y x a lq la ri skif, sak, m a s s a g e t, 
baqtriyaliklar, y u rtim iz n in g E ron bilan b o 'l g a n m u n o sa b a tla ri haq id a 
q im m a tli m a ’lu m o tla r bor.
D io d o rn in g m a z k u r asari k o 'p jihatlari bilan k o 'c h irm a -k o m p ily a ts iy a
125

---

hisoblanadi. M u allif Efor, Polibiy asarlaridan keng foydalangan. B u n d a n
tash q ari, k o 'p h o lla rd a b a y o n e tilay o tg an v o q e a la r uzviy b o g l a n m a y
qolgan. Shunga q aram ay, bu asar dalillarga b oy va katta ilmiy aham iyatga 
egadir.
D iodorning asari t o l a holda bizning z a m o n a m iz g a c h a yetib kelm agan. 
U n in g faqat 15 kitobi — qadim gi S harq xalqlarining tarixi va afsonalari 
h a q id a h ik o y a qiluvchi 1 —5 - k ito b la ri, Y u n o n i s t o n h a m d a R im n in g
Y u n o n - E r o n uru sh lari(m ilo d d an aw a lg i 500—4 49)da t o m ilo d d a n aw alg i 
3 0 1 -y ilg a c h a b o i g a n ta rix in i o ‘z ich ig a o lg a n 11— 2 0 - k ito b la r ig in a
saqlangan, xolos.
Bu asar 1774—1775-yillari 1.Alekseev t o m o n i d a n olti qism da va 1874— 
1875-yillari F .G . M is h c h e n k o tarafid an ikki qism qilib n a s h r etilgan.