A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

Mavzuni m ustahkamlash uchun savollar
/. Hujjatlami o'rganadigan fan nima deb ataladi?
2 
Tarixiy hujjat deganda nimani tushunamiz?
3. Qanday tarixiy hujjatlami bilasiz?
5 - M A V Z U . T A R IX IY A S A R L A R X U S U S I Y A T L A R I
Darsning mazmuni: 
Ushbu dars jarayonida 0 ‘zbekiston tarixiga oid 
arab, fors va o ‘zbek tilidagi m anbalar, ular xususiyatlari to ‘g‘risida 
ma’lumotlar beriladi.
Rcja:
5.1. Arab tilida yozilgan manbalar.
5.2. Arab tilida yozilgan manbalar xususiyatlari.
5.3. Fors tilining manbalarda tutgan o ‘mi.
5.4. Manbalaming yaratilishida o ‘zbek tilining tutgan o ‘mi.
5.5. 0 ‘zbck tilidagi manbalaming xususiyatlari.
Asosiy tushunchalar: 
hamd, tahm id, debocha, muqaddima, bob, qism, 
fasl, xotima.
5 .1 . Arab tilida yozilgan manbalar
O'zbekistonning VII asroxiridan boshlab, XII asrgacha bo'lgan tarixi 
ko‘proq va deyarli arab tilidagi yozma manbalarda yoritilgan va bu an’ana 
keyincha ham Temuriylar davrigacha davom etgan. Bu davrda yurtimiz 
aw al arab xalifaligi tarkibida, so‘ngra Som oniylar, Q oraxoniylar, 
G'aznaviylar, Xorazmshohlar davlatlarini boshdan kechirdi. Arab tilida 
vatanimiz tarixiga oid yozma manbalarni mualliflaming kelib chiqishiga 
qarab, ikki guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruh — arab tilida ijod ctgan yurtimizdan chiqqan tarixchi 
va olimlar. Bular Muhammad Muso al-Xorazmiy, Abu Rayhon Bcruniy, 
•nm ud Koshg'ariy, M ahmud Zam axshariy, Abu Said Sam ’oniy,
U s h b u im v z u n i y o z is h d a B . A h m c d o v a s a r id a n q i s m a n f o y d a la n ild i.
41

---

Shahobuddin M uhammad Nisoviy va boshqalardir. Ushbu muarrixlar 
asarlarida ona-Vatanga muhabbat alohida namoyon bo'ladi. Bu, ayniqsa 
Abu Rayhon Beruniyning “Osor ul-boqiya” asarida xalqimiz qadimgi 
madaniyati to'g'risidagi m a’lumotlarida alohida ko'zga tashlanadi.
Ikkinchi guruh - xorijlik olimlardan iborat bo'lib, ular yaratgan 
arab 
tilidagi asarlarida yurtimiz tarixi, madaniyati, siyosiy-ijtimoiy 
hayoti 
yoritilgan. Ushbu mualliflaming eng yiriklari Abulhasan Madoiniy 
(vaf. 
840), Abulabbos al-Y a’qubiy (IX asr), Abubakr al-B alazuriy, 
Ibn 
Xurdodbeh (820 - taxm.913), Abu Ja ’far Tabariy (839-923), Is’hoq 
al- 
Istahriy (850-934) va boshqalardir.
Mazkur muarrixlar yurtimiz hududini um ummusulmon olami, arab 
xalifaligining bir qismi sifatida yoritganlar. Ular, asosan arab xalifaligini 
ikki qismga, ya’ni arab va ajam — g'ayri arabga ajratib o'iganar edilar. 
Arablar tomonidan yurtimizga berilgan nom M ovarounnahr - daryoning 
u yog'idagi mamlakat mazmunini bildiruvchi jug'rofiy nom bizgacha 
yetib kelgan bo'lib, asosan arab mualliflari asarlarida istifoda etiladi.