A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

devoni  vazir 
( Bosh  mahkama), 
devoni mustavfiy
 (moliya ishlari  mahkamasi), 
devoni omid ul-mulk
 (insho 
va  elch ilik  
idorasi), 
devoni  sohih  shurai
  (amir  gvardiyasi  ishlari  bilan 
sh u g   u lla n u v c h i 
idora)1, 
devoni sohih  hand
  (pochta  ishlari  mahkamasi), 
evoni  mushrif
 (o'ziga  xos  davlat  xavfsizligi  idorasi), 
devon  a d-d iya
 
am irn in g  
ycr-mulkini boshqaruvchi  idora), 
devoni muxtasib
 (shariat  ishlari 
013  kamasi), 
devoni  vaqf
 (vaqf ishlari ni  nazorat  qiluvchi  idora), 
devoni
° ‘Упи чм' 
,Ur^ 
«‘ulom U iridan  tashkil  topuan  va  davlatni  idora  qilishda  katta  rol
141

---

quzzot
  (qozilik  mahkamasi)  yordam ida  boshqargan.  Lekin, 
d a v la tn i 
boshqarishda  turk  amirlarining  roii juda  katta  bo'ldi.
Somoniylar davrida  hunarmandchilik  va  savdo-sotiq  rivojlandi. 
Buni 
Buxoro,  Samarqand,  Marv,  Balx,  G 'azni,  Hirot  va  Toshkent 
kabi  yirik, 
taraqqiy etgan shaharlar misolida ko'ramiz.  Bu davlatning  Hazar 
x o qonligi' 
Bulg'or xonligi,  Rus va Xitoy bilan iqtisodiy-madaniy aloqalari 
b irm u n c h a  
rivoj  topdi.
Bu  davr  ilm-fan  va  madaniyatning  o 'rta  asr  sharoitida 
b e n ih o y a t 
rivojlangan  davri  hisoblanadi.  Rudakiy,  Daqiqiy,  Firdavsiy singari 
ulk an  
shoirlar,  Farobiy,  Beruniy,  Ibn  Sinodek  allomalar yetishib 
c h iq d ila r.
Katta  yer egaligi  munosabatlarining  rivojlanishi,  mahalliy 
y e r  egalari 
bilan  byurokratik  apparat,  katta  yer  egalari  bilan  ijarachi 
d e h q o n la r  
o'rtasidagi ziddiyatlar natijasida o'zaro feodal kurash va yirik yer 
egalarining 
ayirmachilik  —  ajralib  chiqishga  bo'lgan  harakati  kuchayib  ketdi.
X 
asroxirlariga kelib feodal tanqoqlik yanada kuchaydi.  Hamadon,  Isfahon 
va  Rayda  Buvahiylar,  Tabariston  va  Jurjonda  Ziyoriylar  mustaqillikka 
erishdilar.  962-yilda  Somoniylaming  G 'aznidagi  noibi  Alptakin  ham 
mustaqillik  e ’lon  qildi.  Sirdaryoning  o'ng  sohilidagi  yerlar,  shuningdek, 
Chag'oniyon  va  Xorazm  ham  Somoniylaiga  itoat  etishdan  bosh  tortdilar.
Mamlakatda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy parokandalikdan Qoraxoniylar 
ustalik bilan foydalandilar.  Ular9% -yili Zarafshonning shimoliy tarafidagi 
barcha  yerlarni,  999-yili  esa  Buxoroni  ishg'ol  e tib ,  Som oniylar 
hukmronligiga  barham  berdilar.
Qoraxoniylar  (X  asrning  90-yillarida  Sharqiy  Turkiston,  Yettisuv  va 
Tyanshanning janubiy qismida tashkil topgan  feodal davlatga asos solgan 
sulola) 996-999-yillari  Nasr ibn Ali  (1012-yili vafot  etgan)  boshchiligida 
butun  Movarounnahrni  egalladi.  Faqat  Somoniylar  lashkarboshisi  Abu 
Ibrohim  Ismoil  (Muntasir)  1001-yilgacha  Qaroxoniylar  bilan  kurashdi, 
lekin  ulardan  ustun  kelolmadi.
Nasr ibn Alidan keyin  Movarounnahrni  lligxon Ali takin(l034-yilning 
kuzida  vafot  etgan)  idora  qildi.  1025-yili  Koshg'ar