A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a


 .4 .  S o ‘g ‘d  tilidagi  manbalar



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet285/429
Sana01.01.2022
Hajmi6,54 Mb.
#294616
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   429
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

2 .4 .  S o ‘g ‘d  tilidagi  manbalar
So‘g‘d  tilidagi  manbalar,  asosan  IV  -   X  asrlarga  oid  bo'lib,  turli 
mazmundagi huquqiy hujjatlar -  ahdnomalar, nikoh haqidagi shartnomalar, 
oldi-sotti hujjatlari, tilxatlar, So'g'd, Shosh, Turk va  Farg'ona hukmdorlari 
o'rtasidagi  yozishmalar,  xo'jalikning  kundalik  faoliyatiga  oid  hujjatlar, 
masalan,  harajatlar yozilgan  hujjat  hamda  farmonlardan  iborat.
Bu 
h u jjatlar 
So'g'diyonaning  o'zidan,  Mug'  qal’adan,  Samarqandda 
A frosiyobdan, 
Qirg'iziston  va  Sharqiy  Turkistonda  topilgan.
Bular  orasida  Mug'  qal’a  xarobalaridan  1932-yili  topilgan  hujjatlar 
alohida  ahamiyatga  ega.  Hujjatlar  bahorda  Tojikistonning  Varziminor 
(hozirgi  Z ahm atobod)  tum aniga  qarashli  Xayrobod  qishlog'ida  shu 
tumanning sobiq birinchi rahbari A.Po'lotiy tomonidan ochilgan.  Hujjatlar 
jami  79  ta  bo'lib,  bulardan  74  tasi  so'g'd,  I  dona  arab,  3  tasi  xitoy  va 
yana  biri  turk  tilidadir.  Ular  turli  materiallarga  —  charmga,  taxtaga  va 
qog'ozga  yozilgan.  Hujjatlar  so'g'd  dehqoni,  katta  yer  egasi,  podshohi 
Devashtich  ( 7 0 8 -7 2 2 )  va  yirik  m an sab d o rlar  -   fra m an d a rn in g , 
shuningdek, Xoxsar hamda  Kshtut dehqonlarining shaxsiy arxiviga tegishli 
bo'lib,  So'g'dning  VIII  asming  birinchi  choragidagi  iqtisodiy,  siyosiy  va 
madaniy  hayotini  o'rganishda  muhim  manba  rolini  o'ynaydi.
Mug' 
q a l ’a s id a n  
topilgan  hujjatlar  A .A .Freym an,  A.  V.Vasilyev, 
l- Y u .K r a c h k o v s k iy , 
M .N .B ogolyubov,  V .A .Livshits,  M .ls ’hoqov,
О  .N .
M a n s u ro v   h a m d a  
O.I.Sm im ovalar  tarafidan  chuqur  o'rganilgan.
Mug'  qal’asi  hujjatlarining  topilishi  tarixi  va  ular  haqidagi  dastlabki 
ma lumotlar  1934-vili maxsus to'plam shaklida (“Согдийский сборник”.
• 
c>|on  qilindi.  Ayrim  hujjatlaming taijimasi  I.Yu.Krachkovskiy 
va A.A.Freyman tom onidan  30-yillarida e ’lon  qilindi.  Huquqiy  hujjatlar 
a  maktublar  taijimasi,  zarur  izoh  va  tadqiqotlar  bilan  (Согдийские
139


документы  с  горы  Муг.  Чтение,  перевод,  комментарий.  Вып.  Ц 
1962.)  V.A.  Lifshits  tomonidan  chop  qilindi.
1961  va  1965-yillari  O 'zbekiston  F an lar  akadem iyasi  Tarix  va 
arxeologiya  instituti  xodimlari  ilmiy  safar  chog'ida  Sam arqandning 
Afrosiyobida  V -V l  asrlarga  oid  saroy  xarobalarini  ochdilar. 
S a ro y  
mehmonxonasining devorlari  turli  mazmundagi  rasmlar bilan  bezatilgan 
bo'lib,  ular orasida oq  kiyim  kiygan  Chag'oniyon  elchisining surati  ham 
bor.  Uning  etagiga  so'g'd  tilida  o 'n   olti  satrdan  iborat  ishonch  yorlig'i 
yozib qo'yilgan edi.  Bu yozuvlar VII asro'rtalaridagi xalqaro munosabatlar 
tarixini  o'rganishda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.
Samarqandda  topilgan  yozuvlar  IX  asrga  oid  uch  tilda  —  so'g'd, 
qadimgi  turk  va  xitoy  tilida  yozilgan  turk  xoqonining  qabr  toshidagi 
bitikdir.
Bunday  hujjatlar  so'g'diylam ing  Qozog'iston,  Qirg'iziston  hamda 
Sharqiy Turkistondagi savdo koloniyalaridan ham topilgan.  Bular orasida, 
ayniqsa  A.Steyn  (1862—1943)  tarafidan  1907-yili  Dunxuan  (Xitoyning 
Gansu  viloyatida)  va  Turfonda  (Sharqiy  Turkiston)  topilgan  hujjatlar, 
Talas daryosining  o'ng sohilida,  hozirgi  Talas shahridan  7  km  shimolda 
joydashgan  Qulonsoy  hamda  Teraksoy  daralarida  qoya  toshlarga  o'yib 
bitilgan  yozuvdar  alohida  e ’tiborga  molik.  Bu  yozuvlar  IV—XI  asrlarda 
So'g'd  koloniyalarining  ijtimoiy  ahvoli  haqida,  ayniqsa  O 'rta  Osiyo  va 
U zoq  S harq  m am lakatlari  o 'rta sid a g i  savdo  alo q alari  va  bunda 
so'g'diylaming  roli  haqida  qimmatli  m a’lumot  beradi.
Dunxuan  va  Xo'tan  hujjatlari  A.Steyn,  Talasdan  topilgan 
yozuvlar 
esa  V .A .K a lla u r,  M .E .M a s s o n ,  D .F .V in n ik , 
A .A .A s a n a liy e v , 
K.Ashiraliyev,  U.Jumag'ulovlar  tom onidan  o'rganilgan.
Mamlakatimiz tarixi,  xususan  unda yashagan qadimiy xalqlar tarixini 
o'rganishda,  so'g'd  tilida  yozilgan  “Xalqlar  ro'yxati”  deb  atalgan  bir 
hujjat  (VIII  asr)  o 'ta  muhimdir.  Unda  O 'rta  Osiyoda  yashagan  21  xalq 
va  elatning  nomi  keltirilgan.*

Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   429




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish