A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

sazovor shaharlari 
va osori-atiqalari,  xalqi,  pul  muomalasi,  undiriladigan 
so liq la r. 
sh u n in g d ek  
arab  tilining  joriy  qilinishi  haqida  ham  qimmatli 
m a ’lu m o tla m i 
uchratamiz.
“ K itob 
futuh al-buldon”ning qisqartirilgan tahriri yetib kelgan,  xolos. 
Arabcha 
m atni 
de 
Guye tarafidan  1866-yili  Leydenda chop etilgan.  Uning 
inglizchatarjim asi 
(taijimonlarXitti va  Murgotten) ham bor.  Balazuriyning 
ushbu  asarin in g 
to'liq  nusxasi  Yoqut  va  Ibn  al-Asir  asarlari  uchun 
m anbalardan 
biri 
bo'lib  xizmat  qilgan.
3 .3 .4 .  «Kitob  m asolik  ul-mamolik»
Ushbu  asar  muallifi  Ibn  Xurdadbeh  yoki  Abulqosim  Ubaydulloh 
Xurdadbeh (820 -  taxm. 913) asli eronlik bo'lib, u oliy martabali mansab­
dor xonadoniga  mansub  edi.  Otasi  IX  asr boshlarida  Tabariston  hokimi 
bo'lgan,  Daylam  viloyatini  bo'ysundirib,  xalifaning  diqqat-e’tiborini 
qozongan.  Ibn  Xurdadbeh  Bag'dodda  o'qigan  va  keng  m a’lumot  olgan. 
U  xalifa  Mo'tamid (870—892) davrida yuksak davlat  lavozimlarida turgan. 
dastlab  nadim,  so'ng  Eronning g'arbi-shim oliy tarafida joylashgan  Jibal 
viloyatida sohib barid va-l-xabar (pochta va razvedka boshlig'i) lavozimini 
egallagan.  Ibn  Xurdadbeh  turli  mavzuda  adab,  tarix,  geografiyaga  oid 
o'nga  yaqin  asar bitgan  bo'lib,  ulardan  eng  muhimi  “ Kitob  masolik  ul- 
mamolik”  (“Yo'llar va  mamlakatlar haqida  kitob”)  nomli  asari  bo'lib,  u 
846-yili  yozib  tamomlangan.
Asaming  qisqartirilgan  tahriri  bizgacha  yetib  kelgan  va  M.  de  Guye 
tarafidan  1889-yili  chop  qilingan.  Ruscha  tarjimasi  (tarjimon  Noila 
Velixanova)  1986-yili  Bokuda  chop  etilgan.
Kitobda  arab  xalifaligi  qo'l  ostidagi  mamlakatlar,  shahariar,  ularga 
boriladigan  yo'llar,  ular  orasidagi  masofa,  aholidan  undiriladigan  soliq 
ya jarimalaming  miqdori  haqida  qimmatli  m a’lumotlar  keltirilgan.
Ayniqsa, qadimiy So'g'd shaharlaridan  Kushoniya (Samarqand atrofida 
j?y*a sbg an ),  S a m arq a n d ,  U s tru s h a n a ,  S h a h ris to n   (U s tru s h a n a  
o 'n   ail ar'^ an) ’  qadimgi  Shosh,  Ispijob  (Sayram )  shaharlarida  aholi 
Ah aSI ,a  mu°malada  bo'lgan  pul  birligi,  Nuh  ibn  Asad  (vaf.  842)  va 
ahvor 
m
**1 
(819-846)  davrida  So'g'd  va  Farg'onaning  umumiy 
xalaJ-1  ^  OVaroiJnnabr  va  Farg'onada  IX  asrda  istiqomat  qilgan  lurkiy 
•Ir  aqidagi  ma’lumotlar  benihoya  qimmatlidir.
147

---