A ashirov, sh. Atadjanov

Xalqlarni antropologik klassifikatsiyalash. 
Vatanim izda va 
xorijda e’tirof etilgan ilmiy an ’anaga ko‘ra antropologiya fan sifatida 
insoniyatning kelib chiqish tarixi, uning evolutsiyasi, irqlarning 
kelib chiqishini ham da turli xalqlarning morfologik va jism oniy 
xususiyatlarini o ‘rganadi. Antropologik tasniflashda turli etnik 
guruhlar va xalqlarning madaniy o ‘ziga xosliklarni emas, balki 
biologik xususiyatlari va genetik qarindoshlilik p rin sip la rig a
112

---

asosiy e ’tiboi qaratiiadi. Biroq, genetik aloqadorlilik prinsiplari 
odam larni m a’Ium bn tasnillnrga b o ‘lish im konini bermaydi. 
Shu bois etnoiogiyada ttirli xnlqiar orasidagi qon-qarindosh- 
lik aloqalari tarixmi (ahlil ctishdn ko'plab uslublardan foydalani- 
ladi. 
K o’pm eha, 
etiioiogjar antropologik klassifikatsiyaning asosi- 
ni tashki! qiiuvchi etnoslarning irqiy farqlarini asos qilib oladilar.
Insoniyat biologik tnzilisSt jihatdan um um iylikka ega va 
dunyodagi barcha kishiiar bir biologik turga mansubdir. Lekin 
dunyoning mavjud einik man/arasi turli mintaqalarda yashayotgaa 
odam lar tana tuzilishi, ranggi, soch turi, yuz-qiyofasiga ko‘ra 
rang-barang, ya rn antropologik tuziiishiga ko‘ra turli-tum an 
ko‘rinishga ega. Odamlar orasidagi o ‘zaro farqli xususiyatlar irqiy 
tasniflash orqali tahlil qilinadi. Irqiy tasniflashda odamning sochi 
shakli, uchlamchi soch qoplami, teri tuzilishi, sochning rangi, 
ko‘z rangi, bo‘vi, tananing proporsiyasi, tana bosh qismining 
tuzilish shakliga ko‘ra f'arqlanadi. U m um an olganda, 
irqlar
deb 
genetik qon-qarindoshlilik munosabatlari asosida tashqi tana 
tuziiishiga kolra o ‘xshash boMgan hududiy biriashgan kishilarga 
aytiladi. Antropologik jihatdan hozirgi xalqlarni vatanimiz va xorijiy 
antropologiya fanida to ‘rtta katta irqqa — negroid (afrikan), 
yevropoid (yevroosiyo), mongoloid (osiyo-amerika) va avstroloid 
(okeaniya) irqlariga bo‘linadi.
Ushbu irqlarning farqli xususiyatlari sifatida quyidagi irqiy 
alomatlarni ko‘rsatish mumkin. Yevropoid irqiga mansub kishi- 
larning terisi oq yoki bug‘doyrang, sochlari turli-tum an to ‘g‘ri 
va toiqinsimon, ko‘pincha mayin bo‘lib o ‘sadi va yuz hamda tanani 
jun qoplagan. Burni tor, lablari o ‘rtacha yoki kichik hajmda bo‘ladi. 
K o‘zlari turli-tum an rangda va peshona suyaklari hech qachon 
oldinga bo‘rtib chiqmaganligini kuzatasiz.
Avstroloidlar
terisining rangi qoram tir, sochlari qora to iq in ­
simon, jingalak va qattiq, yonoq va bosh suyaklari oldinga chiqqan, 
burunlari katta, lablari qalin, yuzlari va tanasi jundor bo‘ladi.
Mongoloidlarda
esa teri rangi sariqroq yoki to ‘q bug'doyrang, 
sochlari esa to ‘g‘ri shaklda qattiq, soch va ko‘zlaming rangi qora 
yoki to ‘q jigarrang b o ‘ladi. E rkaklarda soqol va m o ‘ylov, 
ko‘pincha, siyrak bo‘lib biroz kechroq chiqadi. Yuzi keng va yonoq
8 - № 55
113

---

chanog‘i qattiq chiqadi, burun esa unchalik katta bo ‘lmaydi. 
Amerikaning mongoloid aholisi terisi sariq rangda b o iad i.
Negroidlarning
sochi qora, tim qora rangda, jingalak va 
ko‘pincha qattiq ham da shakliga ko‘ra to ‘g‘ri bo ‘ladi. Soqol va 
m o‘ylovlari xuddi mongoloidlarnikiga o ‘xshash holda yom on 
o ‘sadi. Ko'zlari ba’zida qisiq bo‘ladi. Burnilarining kengligi juda 
katta bo‘lib, deyarli balandligi bilan teng. Yuzlari kichkina va tor, 
ko‘zlari esa yevropaliklarnikiga o ‘xshash keng, ochiq bo ‘ladi.