A ashirov, sh. Atadjanov

Konstruktivistik
qarashning nazariy-m etodologik asoslari 
AQShlik madaniy-anropolog Dj. KomorofFtadqiqotlarida bayon 
qilingan. Biroq dunyo fanida konstruktivistik qarash birm uncha 
oldinroq tarqalgan bo‘lib, bu borada ilk marta «plyuralistik jamiyat» 
m uam m osini ishlab ch iq q an M. Sm it va F. B artla rn in g
konsepsiyalarida qator m ulohazalar bayon etilgan. M. Smit 
etnologiya uchun a n ’anaviy qarashlar asosida ijtimoiy tuzilish 
bevosita madaniy farqlardan kelib chiqadi, deb hisoblasa, F. Bart 
o‘ziga xos «kopernikcha o ‘zgarish» qilib. «madaniy farqlar ijtimoiy 
tuzilma va o‘zaro harakatlar natijasidir»,— deb ta ’kidlaydi.
F. Bart etnik o ‘zlikni anglashni etniklikning muhim alomatlari 
tarkibiga kirgizmaydi. Etnik o‘zlikni anglash orqali shaxs o ‘zining 
etnik rolini namoyon qiladi va m a’lum bir guruh a ’zosi sifatida 
tasaw ur etadi./Shu boisdan ham ular etniklikni aniqlashda etnosga 
xos madaniyatidan ko‘ra uning hozirgi davrdagi farqli va guruhiy 
chegarasiga xos madaniy tavsifini hal qiluvchi aham iyat kasb 
etadi deb hisoblaydilar. Konstruktivistik qarash tarafdorlari 
hisoblangan g'arblik va rossiyalik tadqiqotchilar etnos va millatning 
tarixiylik prinsiplari asosida paydo boiganligini butunlay rad 
etadilar. Hozirgi davrdagi zam onaviy etn o slar, ju m la d a n , 
M arkaziy Osiyo m illatlari (m illiy respublikalar ham ) uzoq 
muddatli rivojlanish natijasida emas, balki sovet hokimiyatining
92

---

mahalliy rahbarlari va ziyolilari ko'm agida sun’iy ravishda barpo 
b o ‘lgan,— degan shovinistik g‘oyani ilgari suradilar. Bizningcha, 
bu fikr tarixiy voqelikdan ko‘z yumishga, etno-m illiy tarixdan 
voz kechishga qaratilgan bo'lib, mavjud nazariya ham da qarash- 
larni no to ‘g ‘ri va n o o ‘rin qo ‘llashdan o ‘zga narsa emas.
J. K om aroffning t a ’kidlashicha, “konstruktivizm — bu 
nazariya emas, balki siyosiy va m adaniy o ‘zlikni anglash — inso­
niyat faoliyatining mahsuli ekanligini tasdiqlovchi tavsif b o ‘lib, 
k o n stru k tiv iz m soyasida k o ‘plab q a ra sh la r y a sh irin g a n ” . 
Prim ordialist — faylasuf S. Ribakov jam iyatda hech qanday 
yagona konstruktivistik nazariya mavjud emas va um um an bu 
o ‘rinda «nazariya» iborasini ishlatish haqiqatga to ‘g‘ri kelmay- 
di, — deb yozadi. Uning fikricha, ushbu yo‘nalish tarafdorlari 
tabiatan etniklikni mavjud emasligi to ‘g‘risidagi um um iy tezis 
atrofidagina o ‘zaro birlashadilar.
Xullas, etnologiyada, um um an, ijtim oiy-gum anitar fanlar 
tizim ida hozirgi davrga kelib etniklikka oid yagona m ukam m al 
konsepsiya mavjud emas. Shu bois yaqin kelajakda etniklikka oid 
tadqiqotlar yanada bahsli tarzda davom etish i va hozirgi mavjud 
qarashlar asosida yangi nazariyalar yaratilishi mumkin.