mashhur namoyandalari qatoriga K. Girs, R. Gambino, U. Kon-
noro, Yu.V. Bromley, E. Stuard, P. Van den Berg kabi m ashhur
tadqiqotchilarni kiritish mumkin. Bu yo'nalish tarafdorlarining
ta ’kidlashlaricha, etnos yoki etniklik tabiatda yoki jam iyatda
obyektiv asosga ega bo‘lgan aniq fenomendir. Sovetlar davrida
yaratilgan etnos nazariyasining asosiy
manbai va tarkibiy qismi-
ga 1913-yilda I. Stalin tomonidan millatga berilgan (etnik kontekst-
da talqin qilingan —A.A.) ta ’rif asos bo‘lgan. Bunga ko‘ra «millat
kishilarning tarixiy tarkib topgan guruhi bo ‘lib, u m adaniyatlar
umumiyligi asosida namoyon boMadigan um um iy til, hudud,
iqtisodiy hayot va ruhiy jam lanm a asosida paydo bo'ladi». Lekin,
etnos nazariyasi nomi bilan mashhur boMgan konsepsiya yaxlit
bir butun tizimli qarash tarzida ilk m arotaba XX asr 20-yillarida,
aniqrog‘i, 1923-yilda Xitoyning Shanxay viloyatida yashagan rus
emigranti S.M. Shirokogorov tom onidan bildirilgan. Aynan u
fanga «etnos» tushunchasini olib kirgan tadqiqotchidir.
Keyinchalik I. Stalin va S. Shirokogorov
tom onidan etnos
(millat)ga berilgan ta ’rif
P.
Kushner, S. Tokarev, N. Cheboksarov,
V. Kozlov tadqiqotlarida m a’lum m a’noda takomillashtirilgan.
D arhaqiqat, yuqorida nomlari zikr etilgan olimlarni m a’lum
darajada sobiq sovetlar davridagi «etnos nazariyasi»ning ham -
mualliflari deb hisoblash mumkin. Lekin, bu nazariya taraq-
qiyotida Yu. Bromley xizmatlari alohida ahamiyatga molik. U
tom onidan o ‘tgan asrning 80-yillarida etnos nazariyasi yanada
takomillashtirilgan va materialistik fundamentdagi yaxlit bir tizimli
konsepsiya darajasidagi nazariya ko‘rinishiga ega boigan.
Qolaversa,
etnosni o ‘rganishga oid nazariy masalalar, jum ladan, etnik birlik
tushunchasi, etnik birlikning davrlarga bo‘linishi, etnik alom atlar
va boshqa masalalar borasida qator yangi qarashlar bildirilgan.
0 ‘z navbatida, ta ’kidlash kerakki, etnos nazariyasi doirasida
sovet davri olimlari ayrim masalalarda um um iy bir fikrga kelgan
bo‘lsalar ham, qator m uam m olar yechilmay qolgan.
Markaz
olimlari etnos nazariyasi xususida, ko‘pincha, um um iy fikr-
mulohazalar bildirib, Rossiya imperiyasi tarkibidagi millatlar,
elatlarga xos etnogenetik xususiyatlarga yetarli darajada ahamiyat
bermaganlar. «Etnos» nazariyasi keyinchalik g‘arblik va rossiyalik
ayrim tadqiqotchilar tom onidan jiddiy tanqid ostiga olingan.
Jum ladan, konstruktivizm tarafdorlaridan biri antropolog V.A.
Tishkov etnos nazariyasining asosiy taqrizchilaridan biri sifatida
etnos bilan b o g iiq nazariy-metodologik qarashlarni no an ’anaviy
usulda tahlil qilish asosida keskin tanqid qilgan. Nazariyotchi olim
tarixiy-ijtim oiy voqyelikni insoniyat
tasavvuri natijasi sifatida
tahlil etib, etnosni tarixchilar, sotsiologlar, etnograflar, ommaviy
axborot vositalari vakillari tom onidan yaratilgan sun’iy ijtimoiy
tuzilm a deb hisoblagan.
Uning fikricha, aslida ushbu «aqliy
tuzilma» o ‘rnida jamiyat va madaniyatda obyektiv mavjud ham da
o ‘zaro farqli ko'rinishlardan iborat b o ig a n o ‘z-o ‘zini boshqaruv
kontinum i va strukturaviylikka harakat qiluvchi m ozaik, lekin
o ‘zigaxos madaniy xilma-xillilik mavjud. MualJif etnos nazariyasini
«reviziya» (taftish) qilish asosida m antiqqa
zid xulosalarni ham
bayon qiladi. Jum ladan, olimning fikricha, millat tasaw urdagi
tuzilm a b o iib , jamoaviy harakatlarga asos b o ia d i va q at’iy voqe-
likka aylanadi.
Konstruktivistlar, odatda, o ‘zlarining nazariy-m etodologik
qarashlaridan tashqarida b o ig a n
yoki ularga qaram a-qarshi
m ulohazalar bildirgan har qanday nuqtai nazarni prim or-
dializmga kiritadilar. 0 ‘zlarining g‘oyalarini esa zam onaviy fan
in’ikosi boigan yagona ilg‘or taiim o t sifatida talqin qiladilar. Ular
prim ordialistik qarashni «ilmiy xatoliklar majmui»,— deb hisob-
laydilar. Shu o ‘rinda, muam m o doirasidagi haqiqiy holat qanday?
— degan savol tu g ilish i tabiiydir. Bu borada rus akadem igi
S.Ye. Ribakov ikki oqim ga «tarixiy prim ordializm daraxtning
yirik
shoxlariga, konstruktivizm esa daraxtning alohida yakka
shoxiga o ‘xshaydi»,—degan badiiy ta ’rif bergan1.
Do'stlaringiz bilan baham: 
