A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

 

---

74 
Nazorat savollari 
1. Sul'fidli mis boyitmalarni tasnifi?
 
2.
Boyitmaning granulometrik tarkibi?
 
3.
Eritishjarayonlarini necha turga bo‘lish mumkin?
 
4.
Xomashyo tarkibiga nimalar kiradi? 
 
 
1.8.
 
Kislorod-mash'ala pechida eritish uchun shixtani tayyorlash 
1953-yilda KMEP jarayoni birinchi marta Kanadaning «Kopper Klif» 
zavodida qo‘llangan. Jarayonning «avtogen» nomini olishiga asosiy sabab – 
tashqaridan yoqilg‘i sarflanmaydi. Jarayon uchun kerak bo‘lgan issiqlik ashyo 
tarkibidagi oltingugurtli birikmalarning parchalanishi, oksidlanishi, umuman 
olganda, ekzotermik reaksiyalardan hosil bo‘ladigan issiqlik hisobiga kechadi.
Olmaliq mis eritish zavodida KMEP jarayoni 1968-yildan beri sanoatda 
qo‘llaniladi. Pechning hajmi 580 m
3
, foydali maydoni 120 m
2
, ishlab chiqarish 
unumdorligi sutkasiga 12 t/m. Bir sutkada 2000 t shixtani qayta ishlash imkoni 
mavjud.
Xomashyo tarkibiga misli boyitma, flus va aylanuvchi chang kiradi. Jarayon 
yordamida turli mono va polimetalli boyitmalarni qayta ishlash mumkin. 
Boyitmalarning mineralogik tarkibi turlichadir.Mis minerallari xalkopirit, bornit, 
xalkozin, temir esa pirit va pirrotin minerallari tarkibida uchraydi.
Boyitmaning granulometrik tarkibi 0,147–0,043 mm ga 90% gacha 
oraliqda o‘zgaradi. Suzgichdan keyinboyitmaning namligi 10 – 17% ni tashkil 
etadi. 
KMEP jarayoni boyitmani chuqur oksidlantirish va misga boy shteyn 
olishdek murakkab jarayonni o‘z ichiga oladi. Dunyoda keng tarqalgan shixta 
tayyorlash usullaridan eng yaxshi qulay tizimlardan biri beding tizimidir. 
Xomashyo komponentlari qatlam-qatlam shaklda bir-biri ustiga tasmalar 
yordamida yuklanadi va vertikal kesimda konveyerga yuklanadi. Bunda shixta 
moddalari yaxshi aralashadi. Xomashyo tayyorlash katta mablag‘ sarflanishiga 
qaramay, beding tizimi tarkibi bir xil bo‘lgan xomashyoni tayyorlashga imkon 

---

75 
yaratadi, uning yana bir qulayligi shundan iboratki, unda yirik va kukun moddalar 
bilan ishlash mumkin.
Beding tizimi Yaponiya zavodlarida keng qo‘llaniladi. Masalan, 
«Xitachi» zavodida 8 xil mahalliy boyitma, 10 xil xorijiy boyitma, 4 xil xorijiy 
sementli mis ishlatiladi. Metariallarda misning miqdori 2 % dan 37 % gacha 
o‘zgaradi. Ana shunday hollarda beding tizimi tarkibi deyarli o‘zgarmaydigan 
xomashyoni olishga imkon yaratadi. Masalan, xomashyoda misning o‘zgarishini 
hisoblaganda o‘rtacha nisbatdan 0,49 %, temir 0,56 % va oltingugurt bo‘yicha 
0,68 % farq qiladi. EHM yordamida moddalarning taqsimlanishi har kuni 
hisoblanadi. Xomashyoning hajmi uch kun to‘liq ishlashga mo‘ljallangan. 
Ularda ikkita, hajmi 1700 t bo‘lgan xomashyo tayyorlash majmuasi mavjud 
bo‘lib, 3 kunlik zaxirada saqlanadi. Pulpa bu qattiq va suyuq moddalarning 
aralashmasidir.
1.10-rasmda Olmaliq mis eritish zavodidagi kislorodli-mash’alli eritish 
pechining umumiy ko‘rinishi sxemasi ko‘rsatilgan.