A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Vannalarni elektr zanjiriga va elektrodlarni ulash sxemalari 
Sanoatda qo‘llaniladigan elektr to‘g‘rilagichlar kuchlanishini 550-750 V da 
samaradorli ishlaydi. Vannadagi kuchlanish 3,5-3,7 V bo‘lgani uchun, zanjirga 
birin-ketin 150-200 vanna ulaniladi. Bular bir seriyani tashkil qiladi. 
Vannalar ikkilangan qator bilan ulanadi. Vannalarga eritma bilan 
ta’minlash elektroliz boshqarishida katta ahamiyatga ega. Vannaga neytral eritmani 
sarfi 1,5-4,0 l/min oralig‘ida bo‘ladi. Sulfat kislotani miqdorligi rux va kislotani 
molekulyar og‘irliklarini nisbatligidan kelib chiqadi: 
K = 1,5 (Sm – S i) g/l 
(3.39) 
Bunda K – ishlatilgan elektrolitdagi kislotani konsentratsiyasi, g/l 
Sn – neytral elektrolitdagi ruxning miqdorligi, g/l 

---

173 
So – ishlatilgan elektrolitdagi ruxning miqdorligi, g/l Neytral 
eritmani zichligi, asosan, undagi ruxni mikdorligiga bog‘liq. Rux eritmasini sulfat 
kislotasiga almashtirish, elektrolitni zichligini kamaytiradi. Odatda rux 
cho‘kmasini katoda o‘stirish 24 soat davom etadi. Rux katoddan qo‘l moslamalari 
yordamida ajratib olinadi. Vannadan bir paytda 5-10 katod olinadi. 
Ajratib olingan katodli rux chutkalariga kuyiladi. Katodli rux xlorli 
ammoniy ostida induksion pechda eritiladi. Xlorli ammoniyni sarfi cho‘tkali ruxni 
0,5-0,6 % tashkil qiladi. Pechning sig‘imi -20 t, ishlab chiqish unumdorligi – 120 
t/sutkada. 
Bir necha texniko-iqtisodiy ko‘rsatkichlar: 
- tokdan foydalanish – 91,2 %; 
- elektr quvvatini nisbatlik sarfi – 3010 kvt · s/t; 
- vannadagi elektr kuchlanishi, - 3,29 V; 
- ruxni isrofgarchiligi – 0,3 – 0,4 %; 
- ruxni changga o‘tish – 1,5 – 2,0 %; 
 
Nazorat savollari 
1. Ruxni elektr cho‘ktirish jarayonining ko‘rsatgichlari va rejimlari?
2. Elektroliz sexlarni tasnifi? 
3. Vannalarni elektr zanjiriga va elektrodlarni ulash sxemalari qanday?