A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Qo‘rg‘oshin xom – ashyosini qayta ishlash usullari
Qo‘rg‘oshin konsentratini taxminiy tarkibi, %: Pb 45 – 50; Zn 4 – 14; Cu 1 
– 3; S 15 – 20; Fe 4 – 15; SiO
2
-10; Ag 500 g/t gacha. Konsentratni tarkibidan 
imkon bo‘lgan qayta ishlash usullari kelib chiqadi. Konsentrat tarkibini tahlili 
shuni ko‘rsatib turibdiki, moddani taxminan yarmi nomenal (S), yoki sig‘inish 
birikmalardan (SiO
2
, AI
2
O
3
, CaO) iborat.
SHuning uchun metallurgik qayta ishlashning asosiy maqsadi bu:
1) yuqorida qayd etilgan moddalarni asosiy (Pb, Zn, Cu) va ularni 
yo‘ldoshi bo‘lgan (Au, Ag, Ca, Bi, Se, Te) elementlardan ajratib olish;
2) asosiy metallarni bir – biridan ajratib metallik holatida olish;
3) xomaki qo‘rg‘oshinni tozalash.
Ushbu jarayonlar pirometallurgik usullar bilan bajariladi.
Pirometallurgik jarayonlar qo‘rg‘oshinni erish haroratidan yuqoriroq 
haroratlarda oqib o‘tishga mo‘ljallangan. Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida erkin 
shaklda ajralib chiqadi, qolgan elementlar esa nometallik faza tashkil qilib 
eritmadan ajratiladi.
Qurg‘oshinni xom ashyodan ajratib olinadigan pirometallurgik usullar 
aglomeratsiya yoki reaksion eritishga asoslangan tiklanish jarayonlari orqali olib 
boriladi.
Tiklanish eritish quyidagi reaksiyalarni oqib o‘tishiga asoslangan:

---

189 
PbO + C = Pb + CO (4.1) 
PbO + CO = Pb + CO
2
(4.2) 
Jarayon etarli darajada takomillangan, faqat uni ruyobga oshirish uchun 
sulfidli mis konsentrati dastlab kuydirilishi kerak. 
Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida xomaki metal shaklda ajralib chiqadi. 
Oksidlarni tiklanishini ketma-ketligi ularni kimyoviy xususiyatlariga 
bog‘liqdir. Agar jarayon 1000
o
S da olib borilsa, quyidagi oksidlar tiklanadi 
(oksidlarni joylashishi ularni elementlardan paydo bo‘lishidagi Gibbs energiyasini 
o‘zgarishiga bog‘liqdir): AgO, H go, CuO, PbO, SnO, FeO, ZnO va boshqalar. 
Oksidlar CaO, MgO, BaO, AI
2
O
3
, SiO
2
, MnO
2
bunday sharoitlarda tiklanishi qiyin.
SHunday qilib oldindan kuydirilgan qo‘rg‘oshin konsentratini tiklovchi 
eritish 27.1 va 27.2 reaksiyalar natijasida mis kukuni va bir qancha boshqa 
metallarga boyitilgan xomaki qo‘rg‘oshin olish mumkin. Jarayonni ikkinchi 
mahsulotida, shlakda hamma boshqa tiklanmagan oksidlar to‘planadi. Rux, kadmiy 
va boshqa uchadigan metalla jarayon davrida bug holatiga o‘tib changga o‘tadi. 
Tiklovchi eritish ikkita asosiy metallar qo‘rg‘oshin va ruxni ajratishga 
imkon yaratadi. Keyinchalik rux shlak va gazdan ajratib olinishi mumkin. 
Xomaki qo‘rg‘oshin keyinchalik tozalanadi. Unda erigan hamma metallar 
o‘zi bilan xalq xo‘jaligiga kerakli mahsulot bo‘lib ajratib olishligi kerak. 
Tiklanish jarayoni juda keng tarkalib, u bilan dunyoda 90 % qo‘rg‘oshin 
olinadi. SHaxtali pechda aglomeratsiya qilingan turli xom ashyo tiklanish eritilishi 
mumkin: boy va kuchsiz, sulfidli va oksidlangan va boshqalar. SHuning uchun bu 
usulni universal metod deb nomlangan. 
Sulfidli konsentratni reaksion eritish qo‘rg‘oshinni sulfidi va oksidlari 
o‘zaro bog‘lanishlariga asoslangan: 
PbS + 2 PbO = 3 Pb + SO
2
(4.3) 
PbS + PbSO
4 
= Pb + 2 SO
2
(4.4) 
Dastlabkisulfidlixomashyodanetarlioksidlarpaydobo‘lishiuchunkonsentrato
ldinaglomeratsionkuydirilishimumkin. 

---

190 
Reaksion eritish juda kam tarqalgan, chunki u boy konsentratlarni talab 
qiladi. Undan tashqari konsentratda har xil aralashmalar miqdori judayam 
cheklangan.