A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.27 - rasm. Kuchlanishni keng impulsli rostlash sxemasi 
5.27 - rasmdan ko‗rinadiki keng – imulsli rostlash o‗rtacha kuchlanish 
quyidagiga teng bo‗ladi. 
U = U
n
= γU
n
. 
(5.30) 
Bunda γ= t
u
/ T
k
bu kattlik impulslar chuqurligi kattaligi deyiladi. 
VT kalit uzulganida yakor zanjiri sezilarli induktivlikka ega bo‗lgani sababli 
motor yakori zanjiridagi tok birdan yo‗qolmaydi. Shuning uchun VT 

---

162 
o‗chirilgandan keyin tok yakor chulg‗ami o‗zini induksiyalashi E.YU.K. ta‘sirida 
VD shuntlovchi diod orqali o‗tadi. Yakor tokining VT tranzistoridan VD2 diodiga 
otishi 5.28 - rasmdagi diagrammalar bilan tasvirlanadi. Tokning pulslanish kattaligi 
f
k
ulanish chastotasiga bog‗liq, ya‘ni chastota katta bo‗lsa, pulslanish amplitudasi 
kam bo‗ladi. Xozirgi paytda kengli impulsli rostlagichlar (KIR) 2’ 10 kGs 
chastotalar bilan loyixalanadi. Amplitudaning yuqori chastotalarida tok pulslanishi 
sezilarsiz bo‗ladi va 50 Gs chastota kuchlanishli sanoat tarmog‗idan 
ta‘minlanuvchi impuls – fazali boshqariluvchi tiristorli o‗zgartirgichlarni 
qo‗llagandagidan ancha kam bo‗ladi. Motor yakori zanjiriga keladigan o‗rtacha 
kuchlanish quyidagiga teng bo‗ladi:
U
d
= U
n
·γ va oqibatda bu sxemadagi elektr yuritmaning mexanik xarakteristikalari 
quyidagi ifoda bilan aniqlanadi (5.30) ga qarang 
5.28 - rasm. Kengli impulsli rostlagichlarda kuchlanish va tok diagrammasi 

---

163 
Ta‘kidlaymizki, γ chuqurlik kattaligi 0 dan 0,95 gacha o‗zgaradi. U
n
kattalik 
to‗g‗irlash sxemasiga bog‗liq. Etarli baquvvat filtrli kondensatorlar bo‗lganda u 
o‗zgaruvchan tok chiziqli kuchlanishning amplituda qiymatiga yaqinlashadi. 
KIR kuchlanish rostlagichi mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok reverssiz 
yuritmasining mexanik xarakteristikalari 5.13 - rasmdagi xarakteristikalarga 
o‗xshash bo‗ladi, lekin uzuqli tok zonasi ancha kam. 
Kuchlanishni keng – impulsli rostlash sxemalarining asosiy afzalligi shuki, 
unda o‗zgartirgich chiqishida boshqarilmaydigan to‗g‗irlagich o‗rnatiladi, natijada 
uning birinchi garmonik bo‗yicha cosθ
1
koeffitsienti birga yaqin bo‗ladi, quvvat 
koeffitsienti esa 0,95 dan katta bo‗ladi. 
Kuchlanishi KIR bilan rostlanuvchi reversli yuritmani ishlatish uchun kuch 
tranzistorli kalitlarni ko‗prikli ulanish sxemasi qo‗llaniladi.(5.29 - rasmda 
ko‗rsatilgan). Bu sxemada motor yakori VT
1
’ VT
4 
ko‗prikda diagonal bo‗yicha 
ulanadi. Tokning o‗tishi bir yo‗nalishda VT
1
’ VT
3
tranzistor kalitlari orqali 
o‗tadi, ikkinchi yo‗nalishda esa VT
2
’ VT
4
kalitlari orqali o‗tadi. Tokning 
uzluksizligini ta‘minlash uchun VD teskari diodlardan foydalaniladi.