A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.18 - rasm. Ketma - ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining tabiiy va «ideal» 
mexanik xarakteristikalari 
Ketma - ket qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motorining asosiy hususiyatlaridan 
biri unda erkin aylanish tezligining yo‗qligidir. Yuklamani kamaytirilganda motor 
tezligi sezilarli darajada oshib ketadi, buning natijasida motorni yuklamasiz 
qoldirish mumkin emas. 
Ketma - ket qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motorining eng asosiy afzalligi 
kichik tezliklarda ham katta yuklamalar qabul qila olishligidir. Motorni tok 
bo‗yicha 2,25 – 2,5 barobar zo‗riqtirilganda u 3 – 3,5 nominal momentni hosil 
qiladi. Bu holat ketma - ket qo‗zg‗atishli motorilarni transport soxasida keng 
qo‗llashga imkon yaratadi. Bu mashinalarda aynan joyidan siljishda katta moment 
talab qilinidi. 
Ketma - ket qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motorining yana bir afzalligi unda 
qo‗zg‗atish janjiri uchun alohida manbaning zarurati yo‗qligi. 
Sun‘iy mexanik xarakteristikalar uchta usul bilan olinishi mumkin: 
- yakor zanjiriga qo‗shimcha qarshilik kiritish bilan; 
- iste‘mol kuchlanishini o‗zgartirish bilan; 
- yakor chulg‗ami qo‗shimcha qarshilik yordamida shuntlash yo‗li bilan. 

---

155 
Yakor zanjiriga qo‗shimcha qarshilik kiritish bilan mexanik 
xarakteristika bikirligi pasayadi va Mk qiymat ham kamayadi (5.19 - rasmga 
qarang). 
Rostlanishning bu usuli motorni yurgazish paytida qo‗llaniladi. Bunda 
qarshilik pog‗onalari KM1, KM2, KM3 kontaktorlari bilan ulanadi. 5.19 - rasmda 
uch pog‗onali yurgazish sxemasining yurgazish xarakteristikalari berilgan. Uzoq 
vaqt reostatlarda ishlash energiyaning qarshiliklarda sezilarli yo‗qotilishiga sabab 
bo‗ladi. 
5.19 - rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorning reostatli mexanik 
xarakteristikalari. 
Ketma – ket qo‗zg‗atishli motor tezligini rostlashning eng tejamli usuli 
motorga beriladigan kuchlanishni o‗zgartirish usulidir. 5.20 - rasmda shu usulga 
mos bo‗lgan mexanik xarakteristikalar ko‗rsatilgan. Kuchlanishni kamaytirib 
borish bilan ular pastga tabiiy xarakteristikaga parallel holda siljib boradi. 
Tashqaridan kuchlanishni o‗zgartirish bilan rostlash sun‘iy xarakteristikalari 
reostat xarakteristikalari bilan o‗xshash, lekin rostlashning usullarida keskin farq 
bor. Reostatli rostlashda qo‗shimcha qarshiliklarda energiya yo‗qotish kuzatiladi, 
kuchlanishni o‗zgartirish bilan rostlashda bunday yo‗qotishlar kuzatilmaydi. 

---

156