A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

5.24 - rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorning dinamik tormozlanish sxemasi 
 
 
5.25 - rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorning o‘z – o‘zidan qo‘zg‘atish bilan 
dinamik tormozlanish rejimi mexanik xarakteristikalari 

---

160 
Ketma – ket qo‗zg‗atishli motorni rekuperativ tormozlanish rejimida oddiy 
sxema bilan ulashning iloji yo‗q. Buning uchun motor yako‗rini shuntlash kerak 
bo‗ladi, yoki alohida mustaqil qo‗zg‗atishli qo‗shimcha chulg‗am kiritish kerak 
bo‗ladi.
5.4. Keng impulsli rostlanadigan o‘zgarmas tok elektr yuritmalari. 
Kuch o‗zgartirgich texnikasining rivojlanishi, avvalambor himoyalangan 
zatvorli tranzistorlarning (IGBT – himoyalangan zatvorli qo‗shqutbli 
tranzistorlar) rivojlanishi o‗zgarmas kuchlanish manbalarini rostlashning keng 
imkoniyatlarini yaratdi. Ular esa o‗zgarmas tok elektr yuritmalarida keng ko‗lamda 
ishlatilmoqda.
IGBT – tranzistorlarning asosiy afzalliklari: kuch zanjirining yuqori 
parametrlari (kuchlanish 1500 V gacha, tok 500A gacha, parallel ishlash imkoni 
bilan); boshqarishning kam quvvatliligi; qayta ulash chastotasining yuqoriligi – 
o‗nlab kGs; modul konstruktivligi – tranzistor, tez ishlovchi teskari diod, hamda 
boshqaruv va himoya zanjiri elementlari – bu uskunalarni elektr jihozlarini yuqori 
chastota bilan ulash imkonini beradi. 
5.26 - rasmda keng impulsli rostlagichli tranzistorli mustaqil 
qo‗zg‗atishli o‗zgarmas motori bo‗lgan elektr yuritmaning prinsipial sxemasi 
berilgan.
 
 
 
 
5.26 - rasm. Kuchlanishi kengli impulsli rostlagich bilan rostlanuvchi 
o‘zgarmas tok elektr yuritma sxemasi 
Bu sxemada motorning yakor zanjiri kuchlanishi qiymati doimiy U
o‘z
bo‗lgan o‗zgarmas tok manbaiga davriy ravishda ulanib turadi (boshqarilmaydigan 

---

161 
UZ to‗g‗irlagichi). Yoqish va o‗chirish VT tranzistor kalit bilan amalga oshiriladi. 
Zanjirning ulanish chastotasi doimiy bo‗ladi: 
f
k
 = 1/T
k.
 
Motor yakoriga kelayotgan U
o‗rt.
O‗rtacha kuchlanish kattaligi t
u 
kalitning 
yoqilgan holatidagi vaqtning ulanish vaqti T
k.
= (t
u
+ t
0
) nisbati bilan aniqlanadi. 
Ushbu holat 5.27 - rasmda ko‗rsatilgan. Agar yoqilgan holat vaqti katta bo‗lib 
t
u
= 0,95 Tk ni tashkil qilsa, unda motorga kelayotgan o‗rtacha kuchlanish 
maksimal bo‗ladi va Umaks = 0,95U
n
ni tashkil qiladi. Agar VT kalitning
yoqilgan holat vaqtini kamaytirsak, unda kuchlanishning o‗rtacha qiymati 
kamayadi.(u 5,27 - rasmda ko‗rsatilgan T
k
vaqtlarga bo‗lingan shtrixlangan yuzaga 
proporsional bo‗ladi).