A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.7 - rasm. Asinxron motor rotor zanjirining vektor diagrammasi 
a) sirpanish katta bo‘lganda; b) sirpanish kichik bo‘lganda. 
Demak, agar motor nominal sirpanishi S=2% bo‗lsa, yurgazish 
parametrlariga kora rotor toki chastotasi 50 barobar kamayib ketadi, mos ravishda 
rotorning induktiv qarshiligi ham kamayadi. Shuning uchun motor rotori E.Yu.K.i 
ham 50 barobar kamayishiga qaramay, uning qiymati rotorda nominal tok hosil 
qilish uchun yetarli bo‗ladi. Bu esa motorda nominal moment hosil bo‗lishini 
ta‘minlaydi. Shunday qilib, asinxron motor mexanik xarakteristikalarining o‗ziga 
hosligi rotor induktiv qarshiligining sirpanishga bog‘liqligi bilan aniqlanadi. 
3.2.3 Faza rotorli asinxron motorni yurgazish 
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib shuni aytish kerakki faza rotorli 
motorni yurgazish uchun yurgazish tokini kamaytirish va yurgazish momentini 
oshirish choralarini korish kerak bo‗ladi. Shu maqsadda rotor zanjiriga qo‗shimcha 
aktiv qarshilik kiritiladi.(3.24;3.26) formulalardan aktiv qarshilik kiritish motor 
maksimal momentini o‗zgartirmaydi, faqatgina kritik sirpanish qiymatini 
o‗zgartiradi:

(3.32) 
bunda
R
’
2q
– rotor zanjiridagi qo‗shimcha qarshilikning statorga keltirilgan 
qiymati.
Qo‗shimcha aktiv qarshilikni kiritish rotor zanjirining toliq qarshiligini 
oshiradi. Natijada yurgazish toki kamayadi va rotor zanjirining cos θ
2 
si ortadi. 
Bularning natijasida esa rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi ortadi va motorning 
yurgazish momenti oshishiga olib keladi. 

---

72 
Odatda motor rotori zanjiriga sektsiyalangan qarshilik kiritiladi. Bu 
qarshilikning pog‗onalari esa yurgazish kontaktori bilan muvofiqlashtiriladi. 
Reostatli yurgazish xarakteristikalarini (3.30) formula orqali hisoblash mumkin. 
Bunda S
k 
qiymati va yurgazish qarshiligining xar bir pog‗onasiga to‗g‗ri keladigan 
R
2.kosh
inobatga olinadi. Qo‗shimcha qarshiliklarni ulash sxemasi hamda ularga 
mos keladigan reostatli mexanik xarakteristikalari 3.8 - rasmda ko‗rsatilgan. 
Mexanik xarakteristikalar motor ideal erkin ishlaganda uchrashish nuqtasiga ega, 
bu esa stator elektromagnit maydoni aylanish tezligi 
0
ga teng. Xarakteristika 
ishchi qismining bikirligi rotor zanjiri umumiy aktiv qarshiligi r
2 
+R
qosh
oshib 
borishi bilan kamayadi. Motorni yurgazishda avval to‗liq qo‗shimcha qarshilik 
kiritiladi. Motor momenti M
II 
qarshilik momenti M
q
ga yaqinlashgandagi 
qarshiligining bir qismi K
1
kontaktori bilan uziladi va motor R
λqosh.
qo‗shimcha 
qarshilik 
kattaligidagi 
xarakteristikaga 
otadi. 
Bunda 
motor 
momenti 
M
1
qiymatgacha oshadi. Motor keyingi tezlanishi bilan birga K
2
kontaktor bilan 
yurgazish qarshiligining ikkinchi pog‗onasi tutashtiriladi. K
3
kontaktorining 
kontaktalari ulanganda motor tabiiy xarakteristikaga o‗tadi va 1 nuqtaga tegishli 
tezlik bilan ishlaydi.