A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

10.16 - rasm. Tezlik konturi modulli optimumga rostlangandagi M
q 
ta’siri 
muqobillashishning o‘tish jarayonlari 
10.17 - rasmda bo‗ysindirilgan rostlash tizimining ishlatish sxemasi berilgan. 
Bu sxemada TO‘ – D tizimli elektr yuritma modulli optimumga rostlangan 
ichki tok konturli va tashqi tezlik konturli ikki konturli bo‗ysinuvchi rostlash 
tizimiga ega. Mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori TO‘ tiristorli 
o‗zgartirgichdan ta‘minlanadi, o‗zgartirgich kuchlanishi I.F.B.T impuls – fazali 
boshqarish tizimi yordamida rostlanadi. Boshqaruvchi signal U
u
IFBT tizimiga tok 
rostlagich chiqishidan keladi. Yakor toki bo‗yicha teskari bog‗lanish T.D. tok 
datchigi yordamida amalga oshiriladi. Bu datchik uchun o‗lchov elementi bo‗lib 
yakor zanjiriga ulangan R
sh
shunt xizmat qiladi. 
Tok konturi tezlik konturiga bo‗ysunadi. Tok uchun topshiriq 
U
tv
– tezlik 
rostlagich 
Tez.R.
ning chiqishidan keladi. Bu topshiriqning cheklanishi VD1 va 
VD2 stabilitronlar yordamida amalga oshiriladi. VD1 va VD2 stabilitronlar tezlik 
rostlagichiga parallel ulanadi. 

---

293 
10.17 - rasm. TO’-D yuritmani ikki konturli rostlash tizimi sxemasi 
Tezlik konturiga topshiriq 
U
tez.v
tezlik rostlagichining kirishiga beriladi, 
tezlik bo‗yicha teskari bog‗lanish 
TG
taxogenerator yordamida amalga oshiriladi. 
10.1- masala. 
TO‘-D tizimli elektr yuritma 9.24 - rasmdagi sxema bo‗yicha ikki konturli 
bo‗ysinuvchi rostlash tizimli qilib yig‗ilgan. Tok konturi va tezlik konturi modulli 
optimumga rostlangan. R
.t.a
,R
kir.t
, R
tez.ta
, R
tez.kir.
rostlash rezistorlari va C
t.a.
sig‗im 
qiymatlari hisoblansin. 
Boshlanig‗ich berilganlar: mustaqil qo‗zg‗atishli o‗zgarmas tok motori quvvati 
R
n
=18kWt, U
yan
= 440V, 
I
yan
= 41,4 A , ω
n
= 104,5 1/s, S= 4,16 v.s., 
R
yaz
= 0,45 Om, L
yaz
= 0,02 Gn, 
I
∑
= 0,9 kg.m
2
, U
zs
= 0,8 V, T
μ
= 0,0066s, 
U
TI
= 48V. 
Yechim: 
1.
Elektrmagnit vaqt doimiysi 
T
ya
= 

---

294 
2.
Elektrmexanik vaqt doimiysi 
3.
Tiristorli o‗zgartirgichning uzatish koeffitsienti 
K
TO’
= 
4.
Tezlik bo‗yicha teskari bog‗lanish koeffitsienti 
k
tez
= 
5.
Tok bo‗yicha teskari bog‗lanish koeffitsienti 
k
T
= 
6.
Tokning 
PI
– rostlagichini qabul qilamiz 
W(p)
TR
= 
K
TR
+ 
7.
Tok rostlagichidagi rezistor va sig‗im qiymatini quyidagilarga asoslanib 
hisoblaymiz 
C
ta
= 2,2 mkF. 
R
ta
= 
R
kir
 
= 
1.
Tezlikning 
P 
– rostlagichini qabul qilamiz 
K
tez.r
= 

---

295 
Bu yerda
= 
a
mt
= 2∙0,0066 = 0,0132s. 
2.
Tezlik rostlagichidagi rezistorlar qiymati 
R
kir
= 10 kOm, 
R
t.a
= K
tez.r
R
kir
= 10,1 ∙10∙10
3
= 101 kOm. 
Agar elektr yuritma tezlikni rostlashning katta diapazoniga ega bo‗lishi kerak 
bo‗lsa, yoki berilgan tezlikni yuqori aniqlikda ushlash talab qilinsa, 
PI
– tezlik 
rostlagichi ishlatiladi. Bunday holatda tok konturi simmetrik otimum rostlanadi. 
Simmetrik optimumga rostlangan tezlik rostlagichining uzatish funksiyasi 
quyidagiga teng bo‗ladi: 
W(p)
TEZ.R.SO
 
= K
TEZ.R
+ 
(10.16) 
Bu yerda:

 K
tez.R
= 
a
stez
=8. 
Tezlikning yopiq konturi uchun uzatish funksiyasi quyidagicha bo‗ladi: 
W(p) 
TEZ.KSO
= 
(10.17) 
Kirish qismiga pog‗onali signal berilganda: 
ω
turg
= 
Bu holatda o‗tish jarayoni quyidagi ko‗rsatkichlarga ega bo‗ladi: 
T
o‘j
 = 16,5T
μtez
; t
n
 = 3,1T
μtez
; ζ = 43%. 
Simmetrik optimumga rostlashning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, bunda 
rostlash tizimi 
M
q
yuklama bo‗yicha siljish bo‗yicha astatik bo‗ladi, ya‘ni 
yuklamani qo‗yilganda tezlikning o‗rnatilgan qyimati o‗zagrishsiz qoladi, statik 
hatolik esa nolga teng bo‗ladi 
Δω
q
 =0.
O‗tish jarayoni tebranishliligini kamaytirish uchun tezlik rostlagichining 
kirishiga aksdavrli bo‗g‗inli uzatish funksiyali filtr ulanadi: 

---

296 
W(p)
f
= 
Unda topshiriq siganli bo‗yicha tizimning uzatish funksiyasi quyidagicha bo‗ladi: 
W(p)
ktez.so.f
 
= 
. (10.18) 
10.18 - rasmda 
t
o‘j
 = 13,3T
μ tez
; t
n
 = 7,6T
μ tez
va
ζ = 8%
ko‗rsatkichga ega bo‗lgan, 
kirishda filtr ulangan simmetrik optimumga rostlangan tizim o‗tish jarayoni 
ko‗rsatilgan.