A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

2-BOB.
 
IQTISODIYOTNI DAVLAT TOMONIDAN 
TARTIBGA SOLISH: ASOSIY INSTRUMENTLAR VA 
USLUBLAR 
 
2.1.  Zamonaviy  iqtisodiy  tizimlarda  davlat  tomonidan  tartibga 
solishning mazmuni va o‗ziga xos xususiyatlari  
2.2.  Xo‗jalik  faoliyatining  davlat  tomonidan  tartibga  solinishi 
mohiyatining hozirgi talqini  
2.3. 
O‗zbekistonda 
davlat 
tomonidan 
tartibga 
solishni 
takomillashtirishning asosiy yo‗nalishlari 
 
2.1. Zamonaviy iqtisodiy tizimlarda davlat tomonidan tartibga 
solishning mazmuni va o„ziga xos xususiyatlari 
 
Bozor  iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlariga asoslangan va ularga 
xos  iqtisodiy  qonunlar  asosida  boshqariladigan  mexanizmdir.  Bozor 
iqtisodiyoti  azaldan  mavjud  bo‗lib,  u  bir  necha  ming  yillar  mobaynida 
turli ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar doirasida taraqqiyot yo‗lini bosib o‗tdi.  
Hozirgi 
davrda 
bozor 
iqtisodiyoti 
yer 
yuzidagi 
barcha 
mamlakatlarda mavjud, lekin u erkin sohibkorlik hukmron joylardagina 
iqtisodiyotning  asosiy  turi  hisoblanadi.  Bozor  iqtisodiyoti  o‗zining 
hozirgi darajasida bir qator muhim sifat belgilariga ega. Ulardan asosiysi 
tovar  ishlab  chiqaruvchining  iqtisodiy  erkinligi,  ya‘ni  bozor  uchun 
ishlab  chiqaruvchi  yoki  ayrim  kishining  mustaqil  iqtisodiy  faoliyat 
yuritishidir.  Mustaqillikning  birlamchi  asosi  –    bu  mulk  egasi  bo‗lish. 
Tovar  ishlab  chiqaruvchi  mehnat  vositasi  egasi  yoxud  uni  ijaraga  olib, 
o‗zi  bilganicha  ishlatuvchi  bo‗ladi.  Shu  boisdan  ham  u  o‗zi  yaratgan 
mahsulotning  mulkdori  bo‗lish,  uni  o‗zi  bilganicha  sotish  yoki  sotmay 
turish  huquqiga  ega.  Bozorga  chiqarilgan  tovarni  oldi-sotdi  qilish 
sotuvchi  bilan  xaridorning  erkin  va  ixtiyoriy  munosabatiga  asoslanadi, 
uni cheklash va ta‘qiqlash o‗rinsiz. 
Bozor  iqtisodiyotiga  xos  tabiiy  qonunlar  mavjud  bo‗lib,  ulardan 
eng  muhimi  qiymat  qonuni,  talab  va  taklif  qonuni  va  nihoyat,  pul 
muomalasi  qonunidir.  Bozor  iqtisodiyotining  muhim  talabi  shuki,  tovar 
ishlab  chiqaruvchi  kam  mehnat  sarflagan  holda  ko‗plab  sifatli  tovar 

---

chiqargandagina,  ya‘ni  kishilarning  talab  ehtiyojini  to‗laroq 
qondirgandagina foyda ko‗rib ishlashi mumkin. Bozor iqtisodiyotiga xos 
belgi  bu tovar ishlab chiqaruvchilarning, umuman jamiyat a‘zolarining 
o‗z  daromadiga  ko‗ra  tabaqalanishidir.  Ayrim  korxonalar,  kishilar  va 
hatto davlatlar o‗z daromadi jihatidan tafovutlanadiki, bu tafovut ishlab 
chiqarish  darajasidagi  farqning  oqibati  hisoblanadi.  Bozor  iqtisodiyoti 
sharoitida  ishlab  chiqarishning  barqaror  o‗sishi  uchun  bozor  kengayib, 
uning  turlari  ko‗payib  borishi,  raqobat  kurashi  milliy  doiradan  chiqib 
xalqaro tus olishi kerak. 
Iqtisodiyotni  davlat  moliyasi  orqali  tartibga  solishning  yuqorida 
bayon  qilingan  umumiy  vazifalaridan  tashqari  hokimiyat  organlari 
zimmasiga yuklatilgan aniq vazifalar ham bor. Ularga quyidagilar kiradi: