A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

1.4-rasm. О‘lchami va hisoblash quvvati bо‘yicha kompyuterlarni turlarga ajratish.

Kompyuterlarning o‘z vazifalarini bajarish imkoniyatlari ularning quyidagi muhim texnik-iqtisodiy kо‘rsatkichlari bilan bog‘liq:

• 
  tezligi (vaqt birligi oralig‘ida mashina bajaradigan о‘rtacha amallar soni bilan о‘lchanadi);
  
• 
  kompyuter ishlov beradigan sonlarni razryadligi va ifodalanish shakli;
  
• 
  xotira turlari va barcha xotiralarning tezligi;
  
• 
  axborotlarni tashqi saqlash, almashish va kiritish-chiqarish qurilmalari turlari va texnik-iqtisodiy kо‘rsatkichlari;
  
• 
  kompyuterlarning о‘zaro va qismlarini ulash hamda aloqa qurilmalarining turi va о‘tkazish xususiyatlari;
  
• 
  kopyuterlarni bir vaqtda bir necha foydalanuvchi bilan ishlashi va bir necha dasturni parallel bajara olishi (kо‘p masalali);
  
• 
  kompyuterda ishlatiladigan operatsion tizimning turi va texnik-iqtisodiy kо‘rsatkichlari;
  
• 
  dasturiy ta’minotning mavjudligi va vazifalarining imkoniyatlari;
  
• 
  boshqa turdagi kompyuterlar uchun yozilgan dasturlarni bajara olish imkoniyati (boshqa kompyuterlar bilan dasturiy moslashuvchanligi);
  
• 
  mashina buyruqlarining tarkibi va tizimi;
  
• 
  aloqa kanallariga va kompyuter tarmoqlariga ulanish imkoniyati;
  
• 
  kompyuterning foydalanishdagi ishonchliligi.
  

Yuqorida qayd qilib о‘tilgan zamonaviy kompyuterlarning ba’zi qiyosiy kо‘rsatkichlari 1.1-jadvalda keltirilgan.

1.1-jadval
Zamonaviy kompyuterlarning qiyosiy kо‘rsatkichlari

Kо‘rsatkichlar	Kompyuter guruhlari
	Super kompyuterlar	Katta kompyuterlar	Kichik kompyuterlar	Mikro -kompyuterlar
Unumdorlik MIPS	1000 – 1000 000	100 – 10 000	10 - 1000	10 - 200
TX sig‘imi, Mbayt	2000 – 100 000	512 – 10 000	128 - 4096	128 - 2048
Tashqi XQ sig‘imi, Gbayt	500 – 50 000	100 – 10 000	100 -1000	100 - 1000
Razryadligi, bit	64 - 256	64 - 128	32 - 128	32 - 128

Birinchi katta EHMlarni paydo bо‘lish tarixi element asosi elektron lampalardan to yuqori darajada integrallashtirilgan integral sxemalargacha bо‘lgan yо‘lni bosib о‘tdi.
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) birinchi katta EHM 1946 yili yaratilgan. Mashinaning og‘irligi 30 tonnadan ortiq bо‘lib, sekundiga bir necha yuz amal bajarish tezligiga ega bо‘lib, tezkor xotirasi esa 20 ta son sig‘imida bо‘lgan, katta zalda 150 m² atrofidagi maydonni egallagan.
Vaqt o‘tishi bilan katta kompyuterlarning unumdorligi qator masalalarni (ob-havoni bashorat qilish, murakkab mudofaa majmualarini boshqarish, biologik tadqiqotlarni, ekologik tizimlarni modellashtirish) yechish uchun yetarli bо‘lmay qoldi. Shu sababli superkompyuterlarni, ya’ni yuqori quvvatli hisoblash tizimlarini loyihalashtirib, ishlab chiqishga zaruriyat tug‘ildi, ular hozirgi vaqtda ham jadallik bilan rivojlantirilmoqda.
1970 yillarda kichik kompyuterlarning paydo bо‘lishiga bir tomondan element asosining keskin rivojlanishi sabab bо‘lsa, ikkinchi tomondan qator ilovalar uchun katta kompyuterlarning resurslari ortiqchalik qila bоshladi. Kichik kompyuterlar kо‘pincha texnologik jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Ular ancha ixcham va katta kompyuterlarga nisbatan ancha arzon. Element asosi texnologiya va arxitekturaviy yechimlarning keyingi yutuqlari tufayli supermini kompyuterlar paydo bо‘la boshladi. Ular о‘lchami, arxitekturasi va narxi bо‘yicha kichik kompyuterlar guruhiga tegishli bо‘lsa ham, ammo unumdorligi bо‘yicha katta kompyuterlarga tenglasha oladi.
1969 yilda mikroprotsessorlarning ixtiro qilinishi 1970 yillarda yana bir kompyuterlar guruhi – mikrokompyuterlarni paydo bо‘lishiga olib keldi. Aynan mikroprotsessorlarning mavjudligi mikrokompyuterlarning aniqlab beruvchi belgi bо‘lib qolishiga xizmat qildi. Hozir mikroprotsessorlar barcha kompyuter guruhlarida ishlatiladi.
Ba’zi kompyuter guruhlarining hozirgi holatini qisqacha kо‘rib chiqamiz.