A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

Ma’lumot limnki qatlami. Ma’lumot linki qatlami AS-i tarmog‘ining asosiy qurilma so‘rovi va ko‘makchi qurilmaning javobidan iborat. Asosiy qurilma so‘rovi 14 bit uzunlikka ega bo‘lib, ko‘makchi qurilma javobi esa 7 bitdan iborat. Sinxronizatsiya, xatoliklar yo‘qligiga tekshirish va to‘g‘rilashlar kiritish uchun har bir ma’lumot almashinish sessiyasi o‘rtasida tanaffuz qilinadi. 16.1-jadvalda so‘rov va javoblar keltirilgan.
Turli kod kombinatsiyalari so‘rovlarni amalga oshirishda ma’lumotlarni qismlab yuborish mumkin. Bu kod kombinatsiyalari ma’lumotlarni ko‘makchi qurilmalardan o‘qish va yozishda ishlatiladi. Asosiy qurilmalar so‘rovlariga misollar 16.2-jadvalda keltirilgan. Asosiy qurilmalar so‘rovlari haqida batafsil ma’lumotlar AS-i assotsatsiyasining kutubxonasida mavjud bo‘lib quyida faqatgina AS-i tarmog‘ida ma’lumot almashinishning boshlang‘ich ma’lumotlari keltirilgan.

16.1-jadval

AS-i sig‘imi formati

Asosiy qurilma so‘rovi

Pauza

` Ko‘makchi qurilma javobi

Pauza

0

SB

A4 A3 A2 A1 A0

I4 I3 I2 I1 I0

PB

1

0

I4 I3 I2 I1 I0

PB

1

ST

EB

ST

`

EB

ST

boshlang‘ich bit

Asosiy qurilmaning so‘rovini boshlanishini belgilaydi =0: boshlashga tayyor =1: ruhsat berilmagan

EB

Boshqaruv biti

ma’lumot/parameter/manzil(address) so‘rovlari shu ketma- ketlikda buyruqlar so‘rovi. =0: ma’lumot/parameter/ manzil so‘rovlari =1: buyruq so‘rovi

A0..A4

Address

Chaqirilgan ko‘makchi qurilma manzili(5 bit)

I0..I4

Informatsiya

5 ta informatsiya biti ASI ga ulangan ko‘makchi qurilmaga yuborilgan har bir so‘rov turi haqida ma’lumot. Har bir yetkazma haqda ma’lumotlar ta’riflangan.

Modulyatsiyalash texnikasi AS-i da “pulse modulyatsiyasini o‘rin almanishi” deb ataladi (APM). Ma’lumot uzatish hajmi chegaralanganligi imkonsiz bo‘lgan eski xatoliklarni tekshirish imkonini beradi. Shunday qilib, AS-i yaratuvchilari turli yuqori darajali ma’lumot integratsiyalarini tanlashmoqda.

16.6-rasmda, ma’lumotlarni kodlash Manchester 2 kodlash bilan bir xil bo‘lib, lekin xar bir puls uchun “sin squared” tarmoqlashidan foydalaniladi. Ushbu tarmoqlash ko‘rinishining birqancha maxsus yagona elektron qurilmalari mavjud, u esa o‘rtacha ma’lumot uzatishni rad etadi (yuqoriroq ma’lumot uzatish tezligiga ruhsat beradi), va liniya yakunida ma’lumot aksini hosil bo‘lishini oldini oladi, ko‘pchilik tarmoqlarda to‘rtburchak tarmoq puls texnikasidan foydalaniladi. Qo‘shimcha sifatida, har bir bit, bit davrining ikkinchi yarmida puls bilan assotsasiyasi (aloqasi) bo‘ladi. Ushbu mexanizm barcha AS-i qurilmalarida xatolarni tekshirishning “bit” bosqichidan foydalaniladi. Manchester 2 kodlash bilan bog‘liqligi qabul qiluvchi tomonidan ayni vaqt onidagi ma’lumotni ma’lumotlarni sinxronizatsitsiyalash orqali uzatish texnikasidan uzoq yillar davomida foydalanilgan.
16.2-jadval
AS-i sig‘im formatining davomi

			5 bit adres	5 bit ma’lumot
Ma’lumot so‘rovi	0	0	A4 A3 A2 A1 A0	0	D3 D2 D1 D0	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Parametrlarni aniqlash so‘rovi	0	0	A4 A3 A2 A1 A0	1	P3 P2 P1 P0	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Manzilni aniqlash so‘rovi	0	0	0 0 0 0 0	A4 A3 A2 A1 A0		PB	1
	ST	SB	A4 A3 A2 A1 A0	I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buyruq so‘rovi: ASI ko‘makchi qurilmasini qayta ishga tushirish.	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	1 1 1 0 0		PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buysuq so‘rovi: ASI ko‘makchi qurilmasini o‘chiradi.	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	0 0 0 0 0		PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buyruq so‘rovi: I/O konfiguratsiyasini o‘qish.	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	1	0 0 0 0	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buyruq so‘rovi: ID-kodini o‘qish	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	1	0 0 0 1	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buyruq so‘rovi: o‘qish holati	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	1	1 1 1 0	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB
Buyruq so‘rovi: o‘qish va o‘chirish holati	0	1	A4 A3 A2 A1 A0	1	1 1 1 1	PB	1
	ST	SB		I4 I3 I2 I1 I0		EB

Qo‘shimcha sifatida, ma’lumot integratsiyasini yanada rivojlantirish uchun AS-i yaratuvchilari APM turdagi kodlangan signallarini ichki aloqalar uchun qollashgan. Misol uchun, boshlang‘ich yoki birinchi bit manfiy bo‘lib so‘ngi (oxirgi) musbat impulsdir. Ketma-ket impulslar qarama-qarshi ishorali hamda ushbu impulslar orasidagi tanaffus 3 ms bo‘lishi kerak. Hattoki tenglik va struktura uzunligi belgilanganligi struktura bosqichida jamlangan. Shunday qilib “g‘alati” ko‘rinishidagi tarmoqlash formasi (ko‘rinishi), tarmoqlash ko‘rinishi qoidalarida jamlangan, APM kodlash tizimi signali orqali nazorat qilish o‘rnatilgan, tenglikni tekshiruvi, birgalikda ishlash ma’lumotlarni vaqt bo‘yicha ta’minlash va AS-i tarmog‘i uchun yuqori darajadagi ma’lumot integratsiyasini ta’minlaydi.

16.6-rasm. O‘zgaruvchan puls modulyatsiyasi.


Operatorlik xarakteristikalari. AS-i ma’lumot almashinish tizimi adreslari quyi bosqich qurilmalari ortasida interfeys sifatida, yuqori bosqich tizimlari o‘rtasida ma;lumot va diagnostika ma’lumotlarini uzatish uchun ishlab chiqilgan. Sim orqali bog‘lanuvchi PC (shaxsiy kompyuter) kartalari va PLC (Dasturlanuvchi mantiqiy kontroller) kartalari hozirda mavjuud. PLC kartalari turli xil Siemens PLC lari bilan aloqa o‘rnatishi mumkin. Seriyali kommunikatsiya o‘zgartkichlari amalda qo‘llanilib kelinayotgan RS-232, 422, va 485 kommunikatsiya linklari ham AS-i tizimida mavjud. To‘g‘ridan to‘g‘ri aloqa uchun Profibus soha tarmog‘i Profibus juftligi bilan birgalikda mavjud, ular birqancha AS-i tarmoqlari bilan yuqori bosqich raqamli tarmoqlari o‘rtasida bog‘lanishni ta’minlaydi.
Handheld (qo‘lda tutiluvchi) va PC-based (shaxsiy kompyuterga asoslangan) konfiguratsiyalar toplami boshlang‘ich holatida start berish dasturi va tarmoqga ulangandan so‘ng diagnostika qurilamalari to‘plamiga xizmat qiladi. Ushbu qurilmalar orqali onlayn monitoring sog‘lom va mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatoliklarni joylashtirish imkonini beradi.
16.4. Seriplex nazorat tizimi
Avtomatlashtirilgan nazorat jarayoni, rivojlangan Seriplex nazorat tizimi 1987-yili maxsus industrial boshqaruv dasturlari uchun ishlab chiqilgan. Seriplex texnologiyalari organizatsiyasi Inc. Seriplex konserni ma’lumotini taqdim etadi, Rivojlanish qurilmalarini tarqatish va Seriplex dasturi maxsus integrallangan konturi (AS-iC) chipi, hamda Seriplex foydalanuvchilari uchun qo‘llab quvvatlash, ko‘mak xizmati ham mavjud. Huddi boshqa sezgir elementlar (bit bosqichidagi) tarmoqlari singari Seriplex ham quyi bosqich I/O qurilmalarini maxsus kabel tizimlari orqali interfeysini ta’minlash, hamda qabul qiluvchi kontrollerlar yoki yuqori bosqich raqamli tarmoqlarini bog‘lash uchun ishlab chiqilgan. Shunga qaramay, oddiy boshqaruv funksiyalari uchun maxsus Seriplex tarmog‘i peer-to-peer (teng kuchlilik) konfiguratsiyasi host(qabul qiluvchi) yoki nazorat qiluvchi kontrollerga ehtiyoj tug‘dirmaydi.
Seriplex oddiy boshqaruv sxemalariga boshqaruvchi protsessorsiz ishlash imkonini beradi. Bu intellektual modullar ta’minlaydigan kirishlar va chiqishlar o‘rtasidagi bog‘liqlik (huddi mantiqiy eshiklar kabi) orqali bajariladi. Misol uchun chiqishlar maxsus kirish qiymatlariga ko‘ra dasturlangan bo‘lishi mumkin. Agar biroz chigallashgan sistema uzra boshqaruv talab etilsa, yoki nazorat funksiyasi talab etilsa, Seriplex host protsessoriga adapter interfeysi orqali bog‘lanishi mumkin. Ushbu interfeysda turli PC va PLC larning bog‘lanish kartalari mavjud (16.7-rasmga qarang).
Turli fizik topologiyalar beshta konduktorli kabellar orqali Seriplex tarmog‘i mudulyar komponentlarini bog‘lash mumkin, u orqali quvvatni manbaini, ma’lumotlar kommunikatsiyalarini, va soat signallarini ta’minlash mumkin. 7000 dan ortiq binar I/O nuqtalari yoki 480 ta analog kanallar (240 ta kirish, 240 ta chiqish) yoki turli kombinatsiyalar Seriplex kabel tizimi orqali qo‘llab quvvatlanishi mumkin. Aralashtirib ko‘paytirishdan holi tarzda oddiy konfiguratsiya 255 ta raqamli I/O ni, 32 analog I/O yoki ularning turli kombinatsiyalarini qo‘llab quvvatlashi mumkin.
Navbatdagi bo‘limda Seriplex tarmog‘i haqda kengroq ma’lumotlar keltirilgan.