b o ‘lgan. Shu davr ichida olim yigirm adan ortiq katta-kichik asarlar yozgan
va k o ‘p shog ird lar tayyorlagan. Ibn S ino Ju ijo n d a o ‘zining
m ash h u r
kitobi "Tib q o n u n lari"n i h am yoza boshlagan.
S ulton M ahm ud Ibn S inoni ta ’qib qilishdan to ‘xtam aydi. U olim ning
Ju ijo n d a n ekanligini eshitib bu shaharga tah d id qiladi. Bir vaqt shaharda
"S ulton M ah m u d Ju rjo n g a yurish q ilarm ish", d egan x abar tarq alad i.
B u n d an xavf olgan Ib n S ino 1015-yilning o xirlarid a J u rjo n d a n chiqib
ketadi va A bu R ayhon B eruniyning m aslahatin i eslab, Rayga to m o n y o ‘l
oladi. R ayda Ibn S inoni yaxshi kutib oladilar. M alika Sayida Beruniyning
xatini o ‘qib, Ibn Sinoga u n d a iltim os qilinganidek sh aro it yaratib beradi.
Ray m alikasi Sayidaning Maj ud -D av la ismli o ‘g ‘li b o ‘lib,
u qandaydir
ruhiy kasallikka u ch rag an ekan. Ibn S ino u n i davolab tu zata d i. B un d an
m a m n u n b o ‘lgan m alik a Ib n S in o g a n isb a ta n y an a h a m d o ‘sto n a
m u n o sab atd a b o 'la d i. Ib n S ino ning yashashi va ijodiyoti u c h u n h am m a
qulay sh aro itn i yaratib berad i. A m m o, Ib n S ino R ayda u zo q m u d d at
yashay olm aydi. S u lto n M a h m u d Ib n S ino R ayda ekanligin i eshitib,
S ay idad an u n i G ‘aznaga jo 'n a tis h in i talab q iladi,
aks h o ld a shaharga
harb iy yurish qilishini bildiradi. A m m o, aq l-id ro k li m alika u ru sh n in g
oldini olishga m uvaffaq b o 'lad i. M a ’lum otlarga ko ‘ra Sayida M ahm udga
quyidagi m a z m u n d a xat yuborgan: "Agar u ru sh n atijasid a siz m eni
yengsangiz o d a m la r S u lto n M a h m u d b ir ojiza ayolni yengdi, d eydilar,
xolos. A gar m en sizdan g ‘olib
ch iq sam , sizdek b u yu k p o d ish o h g a k atta
n om u s b o ‘ladi". S ulton M ah m u d m alika S ayidaning bu xatini olganidan
so ‘ng R ay ustiga q o 'sh in tortishni to ‘xtatgan ekan. T arixchilar bu xatning
m a tn in i Ibn S ino yozib b erg an , deydilar. T o ‘g ‘ri b o ‘lsa kerak.
A m m o, b arib ir Ib n S ino R ayda uzo q yasham ad i. U b ir yilcha bu
sh ah a rd a yashaydi, xolos.
Ib n Sino S ulton M ah m u d n in g q o ‘li yetm aydigan b iro rta m am lakatga
borib, o ‘sha yerda istiqom at qilm oqchi b o ‘ladi.
Bu m asalada uning uch un
eng qulay jo y H am adon podshohligi edi. Bu m am lakat Sulton M ahm udga
to b e b o ‘lm ay, o ‘zi m ustaqil siyosat olib b o rard i. Ib n S ino b ir oz vaqt
Q azvinda yashab, so‘ng 1016-yilda H am adonga keladi. Bu yerda olim o ‘zi
u c h u n b ir q ad a r tin c h ro q yashash sh aro itin i to p g an edi.
H a m a d o n h u k m d o ri Sham s u d -D a v la te z -te z xuruj qilib tu rad ig an
ichak kasalligiga m u b talo ekan. (U n d a su ru n k ali kolit b o ‘lsa kerak.)
S h unin g u c h u n u d o im tajribali tabib yord am ig a m u htoj b o 'lg a n . Shu
sababdan u Ibn Sinodek buyuk tabibning o ‘z shahriga kelganligidan xursand
b o i ib , u n i ju d a yaxshi qabul qiladi. H ak im sh o h n i davolay boshlaydi.
S ham s u d -D a v la sog‘ayganidan so ‘ng Ibn S in o d a n k o ‘p m in n a td o r
b o ‘lib unga qim m atbaho sovg‘alar hadya etadi va o ‘ziga shaxsiy tabib qilib
tayinlaydi. Sham s u d -D a v la Ibn S inoni o 'z id a n u zo q lash tirm asd i. Olim
u n in g eng y aq in k ish ila rid a n biri b o ‘lib q o lg an edi. Ib n S in o n in g
80
h u q u q sh u n o slik ilm i va davlat tuzilishi m asalalarin i
yaxshi bilish id an
x ab a rd o r b o ‘lib, u n i o ‘ziga v azir qilib ham tayinlaydi. V azir sifatida
davlat ishlarini b o sh q arish va sh o h n in g shaxsiy tabib i vazifasini bajarish
Ibn S in o n in g k o ‘p v aq tin i o lard i. L ekin, olim h ar b ir b o ‘sh fu rsatd an
fo ydalan ardi. B oshlab q o ‘ygan kito b larin i davom e ttira r, k o ‘p o ‘q ir va
yangi asa rlar ta sn if etardi.
Ib n S ino H a m a d o n d a 8 y ilch a (1016— 1024) yashadi. A bu U bayd
Juzjo n iy n in g yo zish ich a, Ibn S ino bu d av r ich id a
bir n e c h a asar ta sn if
etgan. S hular ichida "Tib qonunlari"ning b irinchi kitobini yozib tugatgan.
B undan tashqari tibga oid "A1 adviyat al-qalbiya" ("Yurak dorilari") nom li
k ito b n i yaratgan.
H a m a d o n d a Ibn S inoning k o ‘pgina shogirdlari va m uxlislari b o ‘lgan.
O lim k u n d u zlari davlat ishlari bilan b an d b o ‘lganligi u c h u n , shogirdlari
b ilan kech alari sh u g 'u llan g an . Bu h aq d a Ju zjo n iy b u n d ay deb yozgan:
"K echalari S hayxning uyida to lib i o lim lar yig‘ilar edilar. M en "Ash
S hifo"dan o ‘qirdim . "M e n d an b o sh q alar navbat bilan "Tib q o n u n lari"n i
o 'q ird ila r. B ulardan b o 'sh a g a n im iz d a n so ‘ng x o n an d a va so zan d alar
kelishar, shu b ilan o ‘tirish b o sh lan ib , kosalarga sharob suzilardi. Biz
s h o g ird la r h a r xil is h la rn i b a ja r a rd ik " .1 D e m a k , Ib n S in o y ax sh i
ishlashni, yaxshi ish lag an d an keyin yaxshi d am o lishn i yaxshi bilgan.
A m m o , olim sharob ichishga berilib ketishga qarshi edi.
U ayniqsa, o ‘z
shogirdlaridan sharobdan uzoqroq bo'lishni talab qilgan. Bu haqda shunday
rivoyat bor. B ir k ech a ta la b a la r t o ‘y d am i, yig‘in d am i o rtiq c h a ichib
yuborib, ertasi kun darsga boshlari o g 'rig a n h o ld a kelibdilar. U la r bu ni
yashirishga qanchalik urinm asinlar, Ibn Sino uni sezibdi. Shunda u bugun
dars b o ‘lm asligini aytib, ta la b a la rn i qaytarib y u boribd i va ularg a debdi:
"Sizlar bu kecha ichkilik ichib, bugun bir kuningizni y o ‘qotdingiz. F an n i
egallashga esa b ir kun em as, h a tto bir daqiq a h am gavhardek q im m atdir.
M ast
kish id an aql, hayo va sab r k etadi. M o d o m ik i, in so n shu larni
y o ‘q o ta r ek an, u o d am g arch ilik d a n chiqadi".
Ib n Sino o ‘z shogirdlaridan d oim rostgo'y, pok va h aq qo niy b o ‘lishni
talab qilgan. H a r xil m aishiy hislarga berilm aslik, h ar b ir n arsada m e ’yor
b o ‘lishini uqtirgan. Tabiblik bilim i m asalasida so‘zlab bu bilim ni egallashni
istagan kishi kasallarga nisbatan m eh ribon va sam im iy b o ‘lishi kerakligini
uqtirgan, ochko‘z, ta m a ’gir, g ‘arazgo‘y b o ‘lmaslik kerakligini tushuntirgan.
Ib n S ino vazirlik vazifasiga o 'tg a n id a n so ‘ng ah olin ing m an faatlarin i
ko‘zlab b a’zi tadbirlam i amalga oshirgan, obodonchilikga aham iyat bergan,
saroydagi o rtiq ch a d ab d ab alar va ayshi-ish ratlarin i cheklab q o ‘ygan. Bu
saroy am ald o rla ri va harb iy b oshliqlarga yoqm agan. U la r Ibn S ino dan
n o ro z i b o ig a n la r . H a tto , u n i vazirlik lavozim idan b o ‘sh atilish in i
talab
etganlar. Lekin, shoh bunga k o ‘nm agan.
'
Do'stlaringiz bilan baham: 
