A. A. Q od irov t ib b iy o t

38

---

Uchinchi qism
V bob
Q A D IM G I O V R U P O M A M LAKATLARI
T I B B I Y O T I
Ovrupo q it’asida ilm -fan va m adaniyat eng yuksak darajada rivojlangan 
m am la k a tla r qadim gi Y u n o n isto n va R im edi. Bu m am lak atlar о sha 
davrda siyosiy, ijtimoiy va m adaniy jihatdan boshqa Ovrupo m am lakatlariga 
n isb atan a n c h a ilgarilab ketdilar. M a ’naviy h ay o t va ilm -fa n soh asid a 
buyuk k ashfiy o tlar qilindi. Bu m am lak atlard a o ‘nlab buyuk o lim lar, 
faylasuflar, sa n ’at va ad abiyot n am o y an d alari yetishib chiqd i. S h u lar 
q ato rid a m a sh h u r h ak im lar h am b o r edi.
Q A D IM G I Y U N O N IST O N TIBBIYOTI
Y unoniston ja h o n tibbiyoti tarixida eng buyuk hakim , deb tan olingan 
u lu g ‘ G ip p o k ra tn in g vatan id ir. G ip p o k ra t haq iq iy ilm iy tib b iy o tn in g
asoschisi hisob lan ad i. U n in g Y u n o n isto n va u m u m ja h o n tib b iy o tin in g
sh akllanishi va rivojlanishiga q o ‘shgan hissasi shu q ad a r b u yu k ediki, 
uning bu x izm atin i alo h id a taq d irlab , tiriklig idayo q A finada o ltin d a n
yasalgan haykal (byust) o ‘rn a tg a n edilar.
Q adim gi Y u n o n isto n tibbiyoti tarixini G ip p o k ra tg a c h a b o ‘lgan davr 
va G ip p o k r a td a n s o ‘nggi d av r, d eb ikki qism g a b o ‘lish m u m k in . 
G ip p o k ra tg a c h a b o ‘lgan davr uzo q tarixga ega b o ‘lsa h am u vaqtd a 
unchalik katta kashfiyotlar qilingan emas. U vaqtdagi Y unoniston tibbiyoti 
haqidagi m a ’lu m o tla r k o ‘proq h a r xil rivoyatlar shaklida yetib kelgan. 
M asalan, m a sh h u r Y u n o n shoiri G o m e rn in g "Iliada" nornli p o em asid a 
quyid agi' rivoyat bor: Y u n o n lar T roya sh ah ri o sto n alarid a ja n g olib 
borganlarida ularning q o ‘shini safida afsonaviy hakim Asklepiy (Eskulap) 
ham bo‘lgan. Asklepiyning M axaon va Podaliriy ismli o'Tg‘Ulan va Higiyeya 
(G igiyeya) h am d a P anakeya ism li ikki qizi b o r edi. M ax aon ja rro h , 
P odaliriy terap ev t edilar. H igiyeya kishilarn in g salo m atlik larin i saqlash 
usullarin i yaxshi bilgan. P anakeya esa h a r xil d o ri-d a rm o n la rn i yaxshi 
bilgan.
0 ‘sha u rushda Asklepiy o ‘z o ‘g‘il-qizlari bilan yarad or va kasal y u n o n
jangchilariga tibbiy yordam ko‘rsatgan. Bunda M axaon jarroh sifatida otasi
39

---

bilan birga yaradorlarga y o rd am b ergan , ularning 
jaro h a tla rin i bog‘lagan, tan alarig a kirib qolgan o ‘q 
(nayza u ch i)n i chiqarib olgan.
Afsonada aytilishicha bu urush eram izdan oldingi 
1193— 1184-yillarda b o ‘lib o ‘tgan. A gar bu afsona 
to g ‘ri b o ‘lsa q a d im g i y u n o n la rn in g tib b iy o ti, 
x u s u s a n ja r r o h iy a s i e r a m iz d a n o ld in g i ik k i 
m in g in c h i yilning o xirlaridayo q yaxshi darajada 
rivojlangan bo 'lg an .
Y u n o n ta s v i r iy s a n ’a t i d a A s k le p iy il o n
chirm ashib olgan hassaga tayanib turgan b a q u w a t 
kishi sifatida tasvirlangan. B uning o ‘z tarixi bor. 
A fso n a d a a y tilish ic h a K rit o ro lin in g p od sh o si 
M in o sn in g o ‘g ‘li kasal b o ‘lib yotm ay t o ‘satdan
vafot etgan. M inos b u n d a n ju d a qayg‘urib, o ‘g‘lini 
tiriltirish u c h u n A sklepiyni saroyga ch aq irtirad i: 
A sklepiy bu qiyin m u am m o n i q an d a y qilib hal 
qilsam ekan, deb xayol surib sahroda ketayotganida