Investitsiyalarni har tomonlama
kafolatlash
agentttgi
(IXKA)
rivojlanayotgan mamlakatlarga to‘g ‘ridan - to‘g‘ri investitsiyalarni jalb
etishni rag‘batlantirish maqsadida 1988-yilda tashkil etilgan. IXKA a’zo
- mamlakatlarga kiritilayotgan investitsiyalarni notijorat risklardan,
ya’ni investitsiya mulklarini eksproporsiya qilish, siyosiy kataklizma,
valuta konvertatsiyasini bekor qilish, hukumat qarori natijasida kontrakt
shartnomalarini
bajarilmaslik
holatlarini
kafolatlaydi.
Odatda
investitsiyalarni 15 yilga, ayrim hollarda 20 yil muddatgacha
kafolatlaydi. Kafolatlangan investitsiyalar bo'yicha muammolar vujudga
kelganda ulaming 90 foizi IXKA tomonidan qoplab beriladi. IXKA
o‘zining kafolatlash faoliyatini milliy sug‘urta kompaniyalari bilan
hamkorlikda tashkil etadi.
Investitsion munozaralami tartibga solish bo‘yicha xalqaro markazi
(IMXM) 1966 yilda tashkil etilgan boiib, investitsion nizolami arbitraj
yordamida, xalqaro huquq mexanizmlari asosida tartibga solish asosida
xorijiy investitsiyalarni jalb etishga ko‘maklashadi. Shu bois ham
ko‘plab investitsiyalar haqidagi kelishuvlar shartida IXKAning arbitraj
yordamida hal etishga havola qilinadi.
17.4. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki
Fransiyaning sobiq Prezidenti Fransua Mitteran 1989-yilning 25-
oktabrda Yevropa parlamentining yigilishida Yevropa tiklanish va
taraqqiyot banki (YETB)ni tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi.
Shundan so‘ng 1990-yil 29-may da Parij dagi kelishuvga asosan YETB
tasis etildi va bu kelishuv 1991-yil 28-martdan kuchga kirdi.
1991-yil 15-17-aprel kunlari bank boshqaruv kengashining birinchi
yig‘ilishi bo iib o‘tdi va unda bank tasischilari boigan 40 ta mamlakat
va 2 ta xalqaro tashkilot, ya’ni Yevropa Ittifoqi (YEI) va Yevropa
investitsiya banki (YEIB) ishtirok etdi.
304
YETTB
faoliyatining
eng
asosiy jihatlarini
quyidagilarda
ko‘rishimiz mumkin. 1991-yilning noyabrida YETBning Varshava
vakolatxonasi ochildi va Estoniya, Latviya va Litva davlatlari bankga
a’zoligi tasdiqlandi. Bugungi kunda YETBning aksiyadorlari 60
mamlakat, YEI va YEIB xalqaro tashkilotlar hisoblanadi. Umumiy
imzolangan kapital - 1964 mlrd. yevro, to‘langan kapital - 5,2 mlrd.
yevro.
YETTB ning faoliyat maqsadi va asosiy vazifasi bozor
munosabatlarini rivojlantirish va jahon iqtisodiy integratsiyasini
chuqurlashtirish uchun tashkil etish hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan
YETBning
asosiy
vazifasi
Markaziy
va
Sharqiy
Yevropa
mamlakatlarida, Rossiya va Markaziy Osiyo mamlakatlarida rejali
iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonlarini tezlashtirishdan
iborat.
Bugungi kunda YETB loyihalari Yevropa va Osiyoning 27
davlatida amal qilmoqda. Boshqa xalqaro moliya tashkilotlaridan farqli
o‘laroq, bank nizomiga asosan loyiha amalga oshirilayotgan davlatlarda
ko‘p partiyaviylik, plyuralizm va bozor iqtisodiyoti tamoyillari amal
qilishi shart.
YETTB ning investitsiya loyihalari orqali:
1. Sanoatda tarkibiy islohotlar o‘tkazish.
2. Raqobat, xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirish.
3. Moliyaviy
tashkilotlar
faoliyati
va
huquqiy
tizimni
barqarorlashtirish.
4. Xususiy sektomi rivoji uchun infrastrukturani qollab-
quvvatlash.
5. Korporativ boshqaruv tizimini tatbiq etish, shu jumladan,
tabiatni muhofaza qilish masalalari moliyalashtiriladi.
YETTB ning tarkibiy tuzilishi va faoliyati ustidan boshqaruv
kengashi, direktorlar kengashi va bank prezidenti nazorat olib boradi.
Boshqaruv kengashi YETB ning yuqori organi bo‘lib, bankning har bir
a’zosidan ikkitadan shaxsni boshqaruvchi va uning muovinini o‘z ichiga
oladi. YETB ga a’zo mamlakatlar xohishiga qarab, bu shaxslar istalgan
vaqtda o‘zgartirilishi mumkin.
Direktorlar kengashining 23 a’zosi boiib, uning ikkitasi YEI va
YEIB tomonidan; 6 ta direktor AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya,
Germaniya, Italiya va Yaponiya tomonidan saylanadi. 15 ta direktorlar
saylash bir xil davlatlarga to'g'ri keladi: 4 tasi donor mamlakatlar, 5 tasi
istisno tariqasida loyiha amalga oshirilayotgan mamlakatlar tomonidan
305
va 6 tasi donor va loyiha amalga oshirilayotgan davlatlar kelishuviga
ko‘ra saylanadi. YETBni yig‘ilishlarida ovoz berish tartibi aksiyalar
ulushiga qarab belgilanadi.
YETTB ustav kapitali tarkibida El va EIBning kvotalari 51 % ni,
Markaziy va Sharqiy Yevropa davlatiariniki - 13%, boshqa Yevropa
mamlakatlariniki - 11% , boshqa a’zo mamlakatlar hissasiga - 24 %
kvota to‘g‘ri keladi. Bankning kapitali tarkibida eng yuqori ulush AQSH
(10%), Italiya, FRG, Fransiya, Buyuk Britaniya va Yaponiya (8,5 %
dan) mamlakatlari hissasiga to‘g ‘ri keladi.
Quyidagi rasmda YETBning 2004 - 2008-yillarda investitsion
loyihalami moliyalashtirish bo‘yicha ajratgan mablag‘lari haqidagi
ma’lumotlar keltirilgan._______________________________
2004
M B
200$
ze ff!
2 №
YETTBning 2004 - 2008 yillarda investitsion loyihalami
moliyalashtirish bo'yicha ajratgan mablagiari va dinamikasi, loyihalar
semi donada, kreditlar miqdori mln. yevroda.
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, bank tomonidan moliyalashtirilgan
investitsion loyihalar soni 2008-yilda 2007-yilga nisbatan 51 taga,
kreditlar hajmi qariyb 1000 mln. yevroga kamaygan. Buning asosiy
sababi, 2008-yilda AQSHda yuz bergan jahon moliyaviy - iqtisodiy
inqirozidir.
YETTBning kredit siyosafiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, asosan
a’zo - mamlakatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish, shuningdek
hamkorlikda sindikat kreditlarini berish, korxonalaming ustav kapitaliga
investitsiyalar kiritish, qimmatli qog'ozlami joylashtirishni kafolatlash,
mamlakat infrstrukturasini rivojlantirish va eksport - import
operatsiyalari bo'yicha dasturlami qo‘Ilab - quvvadash masalalari
alohida o‘rin tutadi.
306
Xalqaro mintaqaviy banklari hisoblangan Amerikalararo taraqqiyot
banki (ATB)ning, Afrika taraqqiyot banki (AFTB) va Osiyo taraqqiyot
bdnki (OTB) 1960 yillarda tashkil topgan boiib, ulaming tashkil
topishiga qator ijtimoiy - iqtisodiy sabablar mavjud. Xususan:
1) o‘sha yillari ko‘pchilik mamlakatlarda mustamlakachilik
tuzumining ag‘darilishi natijasida siyosiy mustaqillikni qo‘lga kiritilishi,
rivojlanayotgan mamlakatlami jahon rivojidagi mavqeyini ko‘tarish va
yangi iqtisodiy tuzumni joriy etishga boigan zaruriyatmng kuchayib
borishi;
2) XVJ va Jahon banki e’tiboridan chetda qolayotgan xalqaro
mintaqaviy ijtimoiy - iqtisodiy masalalami hal etish;
3) hududiy mintaqalar iqtisodiyotihi kreditlash uehm ichki
moliyaviy resurslardan, shuningdek tashqi manbalardan samarah
foydalanish mexanizmini yaratish;
4) rivojlanayotgan mamlakatlarda mintaqaviy hamkorlikni y o lg a
qo‘yish
va
rivojlantirish,
shuningdek
iqtisodiy
aloqalami
mustahkamlash.
Quyidagi jadvalda nomlari keltirilgan bankiar o‘rtasidagi asosiy
farq ulaming ijtimoiy - iqtisodiy, madaniyat va marifiy dar^alarining
turlicha ekanligi, shu bilan birga ulaming geografik joylashuvi va
aholining etnik qatlami bo‘yicha ham farq qiladi.
Shu bilan birga, barcha banklaming a’zo mamlakatlari 1/3 qismi
rivojlangan mamlakatlar hisoblanadi. Ovoz berish huquqiniog yuqoriligi
tufayli XaTBning har qanday qarori AQSH, OTBning qarori Yaponiya
va AQSH tomonidan bekor qilinishi mumkm.
Quyidagi jadvalda uchta mintaqaviy bank haqida ayrim
maiumotlar keltirilgan.
AFTB tashkil topgan paytda unga a’zo mamlakat sifatida faqat
Aftika qitasidagi mamlakatlar kirishi belgilab qo‘yilgan edi. Biroq,
keyinchalik bankning moliyaviy resurslari bazasini shakllantirishda
muammolar vujudga kelganligi sababli rivojlangan mamlakatlami a’zo
bolishiga ruxfiat berildi.
Xalqaro valuta va kredit tashkilotlari ichida
Do'stlaringiz bilan baham: |