A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

5.4. O‘zbekiston pul tizimining elementlari
Bozor qitisodiyoti sharoitida mamlakat pul tizimi elementlari 
muhim ahamiyat kasb etadi, pul tizimi elementlarining to iiq amal 
qilishi va barqarorligi milliy iqtisodiyotining rivojiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi.
O'zbekiston pul tizimining elemendari mamlakatimiz 1991-yilda 
mustaqillikka erishgandan boshlab tashkil topa boshladi. U o‘z ichiga 
quyidagilami oladi.
- pul birligi «so‘m» boiib, 1 so‘m 100 tiyindan iborat;
- baho masshtabi tovarlar va xizmatlarga boigan talab va taklif 
asosida belgilanadi;
- muomalada qog'oz va tanga pullar to io v vositasini bajaradi. 
Qog‘oz pullar 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000 so‘m qiymatdagi 
banknotlardan, tanga pullar 1, 3,10, 50 tiyin, 10, 25, 50 va 100 so‘mdan 
iborat;
- banknot va tangalami emissiya qilish va muomaladan qaytarib 
olish 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga yuklatilgan boiib, 
muomaladagi barcha pullar uning majburiyati hisoblanadi;
115

---

- Markaziy bank pul - kredit siyosati instrumentlari asosida 
mamlakatda pul muomalasini tartibga soladi;
- mamlakatda pul aylanmasi va naqd pulsiz hisob-kitob shaklidan 
iborat bo'lib, pul aylanishi tarkibida asosiy ulush naqd pulsiz hisob- 
kitoblar hissasiga to‘g‘ri keladi. Markaziy bank pul muomalasi 
aylanmasini tashkil etadi va hisob-kitoblaming shakllarini belgilaydi.
Bobga oid savollar
1. Pul tizimining vujudga kelish zaruriyati.
2. Pul tizimining mohiyati.
3. Pul tizimining elementlari.
4. Pul tizimining barqarorligiga ta’sir etuvchi omillar.
5. Pul tizimining turlari.
6. Bimetallizm pul tizimining o‘ziga xos xususiyatlari.
7. Monometallizm pul tizimining o‘zigaxos xususiyatlari.
8. Hozirgi kunda pulning qanday turlari mavjud?
9. Bimetallizm va monometallizm pul tizimi sharoitida inflatsiya 
bo'ladimi? Nima uchun?
10. Oltin tanga standarti va uning o‘ziga xos xususiyatlari.
11. Oltin quyma standarti va uning o‘ziga xos xususiyatlari.
12. Oltin deviz standarti va uning o‘zigaxos xususiyatlari.
13. Nima uchun mustaqillikni dastlabki davrida 0 ‘zbekistonda 
erkin pul - kredit siyosatini amalga oshirish mumkin emas edi?
14. Mustaqillikning dastlabki davrida «rubl zonasida» qolishning 
obyektiv zarurligi?
15. «Rubl zonasida» hisob-kitoblar amalga oshirilganda qanday 
muammmolar vujudga keldi va ulami bartaraf etish bo‘yicha qanday 
choralar ko'rildi?
16. Rossiya Davlat banki naqd pullar bilan ta’minlashda qanday 
talablar qo‘ydi?
17. 0 ‘zbekiston pul tizimini tashkil topishi qaysi bosqichlami o‘z 
ichiga oladi?
18. Qachon va nima maqsadda muomalaga oraliq «so‘m -
kupon»lar kiritildi?
19. Milliy valuta «so‘m» muomalaga qachon va qanday tartibda 
kiritildi?
116

---

20. Muomalaga kiritilgan milliy valuta «so‘m» oraliq «so‘m -
kupon» larga qanday nisbatda ayirboshlandi?
21. «So‘m - kuponlar» va milliy valuta «so‘m» qancha vaqt 
davomida va qachon parallel ravishda muomalada bo‘ldi?
22. 0 ‘zbekiston pul tizimi elementlari va ularning amal qilishi.