A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

5 - bob. PUL TIZIMI
5.1. Pul tizimining mohiyati va elementlari
XVI 
asming oxiri va XVII asming boshlarida tovar - pul 
munosabatlarining rivojlanishi, xalqaro va mahalliy valuta bozorlarining 
vujudga kelishi, shuningdek, davlatchilik asoslarining mustahkamlanishi 
davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solishning zaruriyatini 
keltirib chiqardi.
Davlat tomonidan pul muomalasini amalga oshirish tartibini 
belgilashda mamlakat tarixi, siyosiy holati, milliy an’analari hamda 
uning iqtisodiy salohiyati muhim ahamiyat kasb etadi.
Pul tizimi - bu mamlakatda pul muomalasini amalga oshirishning 
shakli bo‘lib, uning asosini milliy valuta tashkil etadi va milliy valuta 
orqali tartibga solinadi.
Pul tizimi quyidagi elementlami o‘z ichiga oladi:
1. 
Pul tizimini tashkil etish tamoyillari.
2. 
Pul birligi.
3. 
Baho masshtabi.
4. 
Pulning turlari.
5. 
Pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ulaming 
ta’minlanganlik asoslari.
6. 
Pul muomalasini tartibga solishning usullari.
7. 
Mamlakatda pul oborotining tarkibi va uni tashkil etish.
Pul tizimini tashkil etish tamoyillari
 
-pul tizimini tashkil 
etishning asosiy elementlaridan hisoblandi. Pul tizimini tashkil etishda 
davlat tomonidan pul tizimini tashkil etishning tartib va qoidalari 
nazarda tutiladi. Ta’kidlash joizki, bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan 
barcha mamlakatda muomalaga pul belgilarini emissiya qilish, bank 
tizimining tarkibi bir - biriga o'xshasada har bir mamlakatda pul -
kredit va moliya siyosatini amalga oshirishning o‘ziga xos tamoyillari 
mavjud. Ushbu tamoyillaming asosiy lari quyida keltirilgan.
Pul tizimini markazdan boshqarishi tamoyili.
Pul tizimini 
boshqarishning ushbu tamoyili mamlakatni mamuriy - taqsimlash
101

---

modeliga xos bo‘lib, bu jarayonda barcha pul munosabatlari tegishli 
ko‘rsatma va reja asosida amalga oshiriladi. Mamlakatda faoliyat 
yuritadigan barcha banklar va ulaming filiallari davlat ixtiyorida va 
nazorati ostida faoliyat yuritadi. Muomalada pul massasini tartibga 
solish tegishli reja va derektiv ko‘rsatmalar orqali bajariladi.