A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

278

---

Valuta riski
- tomonlar o‘rtasida tashqi savdo va kredit 
shartnomalarini 
imzolash 
jarayonida 
to io v
vositasi 
sifatida 
foydalaniladigan valuta kursining o‘zgarishi tufayli vujudga kelishi 
mumkin boigan yo‘qotishdir.
Odatda valuta kursi bahosining tushishi natijasida eksportyor va 
kreditor zarar ko‘radi, to io v valutasi kursining oshishidan esa importyor 
va qarzdor moliyaviy mabiagiarini yo‘qotadi.
Xalqaro hisob-kitoblarda valuta riskidan ko‘rilishi mumkin 
zararlami oldini olish maqsadida 
himoya kelishuvi
to‘g‘risida 
shartnoma shartlari joriy etiladi, bu shartlar eksporter va importer 
o‘rtasida tuziladigan shartnoma va kontraktlarda ko‘zda tutiladi. Bretton
- Vudse valuta tizimi inqirozigacha boigan davrda va oltin pariteti 
bekor qilinguncha oltin kelishuvlari qoilanilar edi, bunda toiov 
vositasining 
pariteti oltinga nisbatan o‘zgaradigan farq summasi 
proporsional ravishda to ia b berilgan.
Valuta kelishuvi -
eksporter va importeriga to io v vositasining 
qadrsizlanishidan himoya qilish boiib, to io v valuta kursining o‘zgarishi 
natijasida vujudga keladigan farqni proporsional tarzda to‘lab berish 
haqidagi kelishuvdir.
15.5.1. Akkreditiv
Xalqaro hisob-kitoblar ichida akkreditiv juda ko‘p qoilaniladigan 
pul o‘tkazmalarining shakli hisoblanadi. Akkreditiv bilan hisob-kitobda 
importer benefitsaming nomiga akkreditiv ochish yuzasidan topshiriq 
beradi, akkreditiv summasi benefitsaming tovarlar yetkazib berganligi 
yoki xizmatlami ko‘rsatganligini tasdiqlovchi hujjalari asosida uning 
hisobiga o‘tkaziladi.
Xalqaro akkreditiv bilan hisob-kitoblami amalga oshirishda 
quyidagi tomonlar ishtirok etadi:
1. Importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi.
2. Emitent - bank, akkreditiv ochuvchi bank.
3. Avizo qabul qiladigan bank, ushbu bank importer bankida 
benefitsar nomiga akkreditiv ochilganligi haqida xabami eksporterga 
yetkazadi va toiovni amalga oshiradi.
4. Benifitsar - eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi.
Xalqaro hisob-kitoblaming akkreditiv shakli eksporterga toiovni
kafolatlashi bilan alohida -ahamiyat kasb etadi, chunki eksporter va 
importer o ‘rtasida tuzilgan shartnoma summasi oldindan eksporterga
279

---

xizmat ko‘rsatadigan bankning akkreditiv hisobvarag‘iga o‘tkazib 
beriladi. Shuning uchun eksporterlar xalqaro hisob-kitoblarda to‘lov 
qobiliyati nisbatan past importerlar va siyosiy - iqtisodiy jihatdan 
beqarorlik mavjud bo‘lgan mamlakat eksporterlari to‘lovlami amalga 
oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko‘radi.
Akkreditiv qoilanilishi darajasiga qarab quyidagi turlarga 
bo‘linadi.
1. Emitent - bank akkreditivning shartlarini o‘zgartirish nuqtayi 
nazaridan,