A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova

Linzalar

Bir yoki ikki tomoni sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jismga linza deyiladi. O’rta qismi chetki qismiga nisbatan qalin bo’lgan linzalarni qavariq (yupqa bo’lganlarini botiq) linzalar deyiladi.

Sferik sirtlar markazlari va linza markazidano’tuvchi o’qqa bosh optik o’q deyiladi. F-linza fokusi, D-linzaning optic kuchi

D  ¹

F

 ¹  1dioptriya(dptr) , D=(n-1)( ^{1  1} )

m R₁ R₂

n-linza yasalgan moddaningnur sindirish ko’rsatkichi, R₁ va R₂-linza sirtining egrilik radiuslari

Linzada tasvir yasash uchun 2ta nur chiziladi:

1. 
   predmetdan bosh optik o’qqa parallel;
   
2. 
   predmet uchidan linza markazi tomon
   

_ 1 _ 1 _ 1

linza formulasi.

F d f

Tasvir haqiqiy bo’lsa(+) ishora, mavhum bo’lsa(-) ishora olinadi.

k= ^H  ^f  ^b

h d a

linzaning chiziqli kattalashtirishi deyiladi.

d(a)-predmetdan linzagacha bo’lgan masofa; f(b)-linzadan tasvirgacha masofa; h-predmet balandligi; H-tasvir balandligi
Lupa yig’uvchi linzadan iborat.

k= ^L0 L₀=25sm -eng yaxshi ko’rish masofasi

F

1 _ 1

L₀ f

 D₁

• 
  D ;
  

1 _ 1

_d1 f

 D₁ ;

¹  ¹  D L₀ d₁

Ko’zoynak

_D1-o’quvchi ko’ziningoptik kuchi, d₁-o’quvchi ko’zini zo’riqtirmasdan o’qiydigan masofa.D-ko’zoynakning optic kuchi.

Mikroskopning kattalashtirishi K= ^hD0 F₁F₂

h-okular va obektiv orasidagi masofa

F₁ va F₂-obektiv va okularning fokus masofasi
Bir xil chastotali va fazalar farqi o’zgarmas bo’lgan to’lqinlar kogorent to’lqinlar deyiladi.

l  l₂  l₁ -to’qinlarning bosib o’tgan yo’llar farqi

1. 
   kuchaytirish(maksimum) sharti
   
2. 
   susaytirish (minumum) sharti
   

d  2k ^  k

2

d  (2k  1) ^

2

  yorug’likning to’lqin uzunligi; k=0;  1;  2….butun sonlar

_rm  ^{- yorug’ halqalar radiusi}
_rm  ^{-qorong’u halqalar radiusi}

Yorug’lik nuri difraksion panjaraga tushganda undan

og’adi.Difraksiyalangan nur uchun dsin  n

maksimumlartartib raqami.

n-difraksion

Agar n=k bo’lsa (k=0,1,2) uchrashgan nurlar bir-birini kuchaytiradi,

  ^c ;

n

  n  ₀

_n= 2k  1

2

;   

bo’lsa susaytiradi.

Masalalarni yechish uchun uslubiy ko‘rsatmalar

Interferensiyaga bog‘liq bo‘lgan masalalarda kogerent to‘lqinlarni hosil qilish usullarini tahlil qilish va to‘lqinlarni kuchaytirish va susaytirish shartlarini qarab chiqish kerak. Yupqa plastinkalarda interferensiyani kuzatayotganda zichligi katta bo‘lgan muhitdan yorug‘lik qaytgandan qo‘shimcha yo‘l farqi hosil bo‘lishini esdan chiqarmaslik kerak. Bu yo‘l farqi to‘lqin uzunligini yarmiga tengdir.

Yorug‘lik difraksiyasiga taaluqli masalalarni yechishda Gyuygens- Frenel prinsipiga binoan to‘siqlardan o‘tgan ikkilamchi nurlar

interferensiyasini aniqlashdan iborat. Frenelning zonalar metodini qo‘llash hisoblashni yengillashtiradi.

Qutblanish hodisasiga taaluqli bo‘lgan masalalarda, qutblangan yorug‘likni hosil qilish usulini hamtahlil qilish kerak. Yorug‘likni dielektrik sirtidan qaytgan hollarda, Bryuster qonunida muxitning nisbiy sindirish ko‘rsatkichi ishtirok etishini hisobga olish kerak. Qutblangan yorug‘lik hosil qilishda ikkilamchi nur sindirish hodisasini qo‘llansa, masalalar yechishda Malvo qonunidan foydalanish kerak.