A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

 
MASALALAR YECHISH UCHUN USLUBIY KO‘RSATMALAR 
1. Umumlashgan Om qonunini integral ko‘rinishda qo‘llanganda elektr 
toki bajargan ishini va quvvatini aniqlashda manbaning E.Yu.Ki, 

---

119 
kuchlanish va potensiallar ayirmasi orasidagi farqlarga e’tibor bering. Bu 
kattaliklarning har biri bilan birlik zaryadni ko‘chirishda bajarilgan ishni 
aniqlash mumkin. Lekin potensiallar farqi bu Kulon kuchlarining 
bajargan ishi, E.Yu.K- bu tashqi kuchlarning bajargan ishi, kuchlanish 
esa, bu Kulon va tashqi kuchlarning birgalikda bajargan ishi bo‘lib u tok 
kuchining zanjir to‘la qarshiligiga ko‘paytmasiga teng. 
2.O‘tkazgichlari ketma-ket va parallel ulangan zanjirdan o‘tayotgan tok 
(ya'ni zaryad) faqat ketma-ket ulangandagina zanjirning hamma qismida 
bir hil bo‘ladi. Kuchlanish esa har hil bo‘lib, ularning yig‘indisi zanjirdagi 
umumiy kuchlanishni beradi. 
Zanjirning har hil nuqtalarini, qarshiligini e'tiborga olinmaydigan 
darajada kichik bo‘lgan o‘tkazgichlar bilan ulab, ularni potensiallarini 
tenglashtirish mumkin. O‘tkazgichlarni parallel ulanganda zanjirdagi 
kuchlanish umumiy bo‘ladi, lekin zanjiridagi tok o‘tkazgich 
qarshiliklariga proporsional ravishda taqsimlanadi. 
3.Tarmoqlangan zaryadlar uchun Kirxgof qonunlari asosida tenglamalar 
tuzishda zanjirdagi toklarni yo‘nalishlarini strelkalar bilan ko‘rsatish 
qulaylik tug‘diradi. Zanjirni aylanishda odatda soat strelkasi yo‘nalishi 
"+" musbat yo‘nalish qilib qabul qilingan. Bu yo‘nalishda kelayotgan tok 
kuchi va uning IR ko‘paytmasi "+" musbat deb olinadi, manbadan 
o‘tilayotganda manfiy qutbdan musbatga o‘tilsa E.Yu.K. musbat "+" deb 
olinadi . 
 
Masalalar yechish namunalari 
1-masala.
Qarshiligi R=100 Om bo‘lgan potensiallar tok manbaiga 
ulangan. Uning E.Yu.K. 
ε
=150 V va ichki 
qarshiligi r=50 Om (I-rasm). Qarshiligi R=500 
Om bo‘lgan potensiometrni qo‘zg‘almas va 
qo‘zg‘aluvchan klemmalarini o‘rtasiga ulangan 
voltmetrni ko‘rsatishi nimaga teng bo‘ladi? 
Shu nuqtalar orasida voltmetr bo‘lmaganda 
kuchlanish nimaga teng bo‘ladi?