A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

Yakkalangan o’tkazgich deb
elektr jihatdan izolyatsiyalangan va 
boshqa o’tkazgichlardan yetarlicha uzoqda joylashgan o’tkazgichga 
aytiladi. 
U
q
q
C
=
=
ϕ
[ ]
F
V
Kl
q
c
=




=






=
ϕ
Sig’imi 1F dan bo’lgan sharning radiusi
Yassi kondensator deb 
qoplamalari bir-biridan dielektrik bilan 
ajratilgan ikkita parallel plastinkalardaniborat bo’lgan kondensatorlarg 
aytiladi.
d
S
C
0
εε
=
. 
Kondensatorlarning parallel ulash.
n
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
=
=
=
=
.......
3
2
1
umumiy 
kondensatorlar zaryadlari yig’indisiga teng . 
n
q
q
q
q
+
+
+
=
...
2
1
bundan 
ϕ
C
q
=
N
C
C
C
C
+
+
+
=
...
2
1
. Agar parallel ulangan kondensatorlar batereyasining 
lektr sig’imlari bir xil va C gat eng bo’lsa sig’im n marta katta bo’ladi. 
0
nC
C
p
=
Kondensatorlarni ketma-ket ulash. 
Bunda zaryad miqdorlari bir 
xil bo’ladi: q
1
=q
2
=…=q
n
umumiy potensiallar farqi yig’indisiga teng . 
n
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
=
+
+
+
=
...
2
1
)
1
...
1
1
(
...
2
1
2
2
1
1
n
n
n
C
C
C
q
C
q
C
q
C
q
C
q
+
+
+
=
+
+
+
=
. 

---

101 
n
C
C
C
C
1
...
1
1
1
2
1
+
+
+
=
. Agar ketma-ket ulangan kondensatorlarning elektr 
sig’imlari bir xil va C
0
ga teng bo’lsa
n
C
C
k
k
0
=
−
. n ta ketma-ket 
ulangan kondensatorlarni parallel ulasa umumiy sig’im. 
k
k
p
C
n
nC
C
−
=
=
2
0
2
n
C
C
n
k
k
=
−
Kondensator plastinalari orasidagi o’zaro tortishuv kuchi : 
0
2
0
2
2
ε
σ
εε
S
SE
F
=
=
;
dC
q
d
CU
d
qU
F
2
2
2
2
2
=
=
=
. 
Kondensator elektr maydoni energiyasi: 
C
q
CU
qU
W
2
2
2
2
2
=
=
=
;
.
2
2
2
2
0
2
0
2
0
U
d
S
E
V
E
Sd
W
εε
εε
εε
=
=
=
Elektr maydon energiyasining zichligi. 
.
2
2
2
2
2
2
2
2
0
d
qE
VC
q
U
V
C
Ed
E
V
W
=
=
=
=
=
=
εε
ω
MASALALAR YECHISH UCHUN USLUBIY KO‘RSATMALAR 
1.O‘tkazgichlarni elektr maydonida holatini o‘rganuvchi masalalarni 
echishda o‘tkazgichlar tizimidagi zaryadlarni muvozanat holatini hisobga 
olish kerak. Zaryadlarning muvozanat holatida o‘tkazgich ichida elektr 
maydon kuchlanganligi E=0 teng, uni sirtida esa potensial bir xil bo‘ladi. 
Zaryadlarning o‘tkazgichdagi harakati o‘tkazgich sirtining har bir 
nuqtasida potensiallar tenglashguncha davom etadi. 
2.Zaryadlangan o‘tkazgichning energiyasi, uni o‘rab turgan elektr 
maydonida mujassamlangan, shuning uchun u o‘tkazgich tavsiflari yoki 
bo‘lmasa maydon tavsiflari orqali ifodalanishi mumkin. Energiyaning 
saqlanish va o‘zgarish qonunini qo‘llash xuddi mexanikadagidek, maydon 
tavsiflarining o`zgarishini o‘rganishga imkon beradi. 
3.Agar dielektrik elektr maydoniga joylashtirilsa, uning ichidagi 
elektr maydon kuchlanganligi nolga teng bo‘lmaydi. Bu maydon faqat 
tashqi elektr maydoni ta’siridagina emas, balki qutblanish tufayli 
dielektrik sirtida paydo bo‘ladigan bog‘langan zaryadlar ta`sirida ham 
hosil bo‘ladi. 
4.Hamma formulalarni “SU” sistemasida yozish, masalalarni ham 
“SU” sistemasida yechish va masalalar shartida berilgan kattaliklarni ham 
shu birliklar sistemasida ifodalash kerak. 
 
 
 

---

102