|
Bank kreditlarining muddatiga ko‘ra turlari
Bank kreditlarini olish bilan bog‘liq bo‘lgan muomalalar hisobi
6810-“Qisqa muddatli bank kreditlari” va 7810-“Uzoq muddatli bank
kreditlari” schyotlarida aks ettiriladi121.
Banklar, asosan, korxonalar m ablagiarini jalb qilish, xo‘jalik
yurituvchi subyektlar o ‘rtasidagi o ‘zaro hisob-kitoblami amalga oshirish
va qaytarib olish, to ‘lovlilik va muddatlilik sharti bilan bo ‘sh
m ablag‘lami joylashtirish uchun tashkil etilgan. Bundan tashqari,
banklar x o ‘jalik yurituvchi subyektlarga kreditlar berish bilan ham
shug‘ullanadi. Kredit resurslaridan samarali foydalanish natijasida
korxonalar faoliyati uzluksizligi ta’minlanadi hamda ulam ing iqtisodiy
ahvoli yaxshilanadi.
Kredit berish va uni qaytarish bilan bogMiq boMgan barcha
masalalar bank qoidalari va bank bilan kredit oluvchilar o ‘rtasida
tuzilgan shartnomalar asosida tartibga solinadi. Kredit olishda qarz
oluvchilar bankka asoslangan ariza va unga tegishli hujjatlami ilova
qilib topshiradi.
Kredit olish uchun qarz oluvchi bankka quyidagi hujjatlami taqdim
etadi:
• quyidagilar ko‘rsatilgan kredit buyurtmanomasi: kredit miqdori,
Bank kreditlarining m uddatiga
ko‘ra turlari
Q isqa m uddatli bank kreditlari
Uzoq muddatli bank kreditlari
foydalanish muddati, maqsadi, ta ’minoti, asosiy qarzlami qaytarish va
foizlami to ia s h manbalari;
• kredit hisobidan moddiy boyliklar sotib olish (ishlar bajarish,
xizmatlar ko'rsatish) uchun qarz oluvchi bilan tuzilgan shartnoma
(shartnoma)lar yoki niyat bayonnomasining nusxasi;
• 1-shakl buxgalteriya balansi oxirgi hisobot davri uchun. Bu
hujjat belgilangan tartibda soliq inspeksiyasi organlari tomonidan
tasdiqlangan va unga quyidagilar ilova qilingan b o iish i lozim:
- moliyaviy natijalar to ‘g ‘risida hisobot;
- pul oqimlari harakati to ‘g ‘risida hisobot;
- boshqa kreditorlardan
qarzlar
hamda boshqa
banklarda
saqlanayotgan bo‘sh m ab lag iar bor-yo‘qligi to ‘g ‘risida m aium otnom a;
- boshqa korxonalami tashkil etishda o ‘z sarmoyasi bilan
qatnashgani yoki qatnashmagani to‘g ‘risidagi m aium otlar;
- debitorlik va kreditorlik qarzlari talqini. Unga muddati o ‘tgan
debitorlik
qarzlari
(90
kundan
ortiq)
to ‘g ‘risidagi
taqqoslash
dalolatnomalari ilova qilinadi;
• kredit o ‘zini oqlashi hisob-kitobini chiqarish hamda kredit
berishning maqsadga qanchalik muvofiqligi to‘g‘risida qaror qabul
qilish uchun bankka kerak b o iad ig a n boshqa qo'shimcha hujjatlar.
Kreditlash davri uchun biznes-reja o ‘z aylanma m ablagiarini
to id irish
uchun
kredit
berilayotganda
biznes-reja
x o ‘jalik
boshqaruvining yuqori organi (vazirlik, idora) tomonidan tasdiqlangan
b o iish i kerak;
0 ‘z aylanma m ablagiarini to id irish uchun kredit berilayotganda
yana quyidagilar ham taqdim etiladi:
• m ablagiarga b o ig a n ehtiyoj hisob-kitobi;
• yangi ishlab chiqarishlami joriy etish, texnikaning yangi turlarini
o ‘zlashtirish orqali qo‘shimcha foyda olishga qaratilgan tashkiliy-
texnikaviy tadbirlar rejasi.
Bank talab qilingan hujjatlar to ‘plamini olib, ulami sinchiklab
o ‘rganib chiqqach, korxonaning kredit qobiliyatini va to io v layoqatini
aniqlaydi hamda kredit bitimi tuzish mumkin yoki mumkin emasligi
to ‘g ‘risida xulosa tayyorlaydi.
541
Kredit shartnomasida quyidagilar ko‘zda tutiladi:
• kredit summasi va maqsadi, uni berish va qaytarish tartibi;
• kredit
bo‘yicha
majburiyatlar ta’minotining
turi
hamda
baholangan qiymati;
• foiz stavkasi, foizlami hisoblash va to ia s h tartibi;
• tomonlaming kredit berish va uni qaytarish chogidagi
huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi;
• kredit berish uchun zam r m aium otlar, hisob-kitoblar va boshqa
hujjatlar ro‘yxati va ulam ing davriyligi;
• bankning qarz oluvchi kredit bitimi shartlarini bajarishi,
kreditdan maqsadli foydalanishi va uni qanday o‘zlashtirayotgani
masalalarini tekshirishga doir huquqi;
• tomonlaming
boshqa
majburiyatlari.
Bank
kreditini
foydalanganlik uchun to ian ad ig an haq foiz stavkasida o ‘z ifodasini
topadi. Kreditlar bo ‘yicha foiz stavkasi Bank kredit siyosatiga asoslanib,
korxona bilan o ‘zaro kelishilgan holda - boshqa garovdan holi b o iish i.
• yuqori darajada likvid bo iish i, y a’ni pul m ablagiariga
aylantirish osonligi;
• uzoq vaqt (kam ida kreditlash muddati) davomida qiymatini
yo‘qotmay saqlash mumkinligi;
• mulk qiymati, mabodo uni sotishga to‘g ‘ri kelsa, sotuv bilan
b o g iiq qo ‘shimcha xarajatlam i qoplash hamda bunday mulkni sotganda
qonunlarga ko‘ra ko‘zda tutilgan barcha soliqlami to ia s h uchun yetarli
diskont bilan belgilanishi lozim;
• mulkni garovga qo ‘yish uchun qonunlarga hamda Garov
qo‘yuvchining ta ’sis hujjatlariga muvofiq davlat organlarining ham,
barcha mulkdorlaming ham hamma zamr rozilik va ruxsatlari olinishi
lozim. Garov sifatida ko ‘rsatiladigan mulkning but saqlanayotganini
bank xodimlari kamida har yili ikki marta tekshirishlari va qayta
baholashlari kerak. Foizlami to ia s h muddatlari kredit shartnomasida
belgilanadi.
Bank amaldagi qoidalarga muvofiq tasdiqlangan kreditlami
monitoring qilish tartibiga binoan qarz oluvchi faoliyatini doimiy
542
nazorat qilib boradi, uning kredit qobiliyatini, toMov intizomini tahlil
qiladi va m a’lumotlar bazasini vujudga keltiradi.
Mamlakat hududidagi va chet eldagi banklardan olingan qisqa
muddatli kredit bo‘yicha bank bilan b o‘ladigan hisob-kitoblar analitik
hisobi olingan qarzlar turlari bo ‘yicha 38-qaydnomada, sintetik hisobi
esa 4-jum al-order yordamida yuritiladi.
Qisqa muddatli bank kreditlari olinganda 5110-“Hisob-kitob
schyoti”, 6010-“Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga toManadigan
schyotlar” va boshqa schyotlar debetlanadi va 6810-schyot kreditlanadi.
0 ‘zbekiston Respublikasidagi va xorijdagi qarz beruvchilardan 12
oydan oshmagan muddatga olingan qarzlar 6820-“Qisqa muddatli
qarzlar” schyotida hisobga olinadi. Qarz beruvchilardan (banklardan
tashqari) olingan mablagMar kirimi pul mablagMarini hisobga oluvchi
schyotlar debeti va 6820-“Qisqa muddatli qarzlar” schyotining krediti
bo‘yicha aks ettiriladi. Olingan qisqa muddatli qarzlar qaytarilganda esa
6820-“Qisqa muddatli qarzlar” schyoti debetlanadi va pul mablagMarini
hisobga oluvchi schyotlar kreditlanadi.
6830-“ToManadigan obligatsiyalar” schyotida qaytarish muddati
12 oydan oshmaydigan obligatsiyalami berish hisobiga korxona
tomonidan jalb etilgan mablagMar hisobga olinadi. Agar korxona
tomonidan mablagMami jalb etish obligatsiyalami nominal qiymatidan
yuqori bahoda sotish yoMi bilan amalga oshirilgan boMsa, u holda
obligatsiyalaming sotish bahosi va nominal qiymati o ‘rtasidagi farq
6240-“Muddati uzaytirilgan mukofot (ustama)lar” schyotining krediti
bo‘yicha hisobga olinadi. Davriy ajratmalar summasi ushbu farq va
obligatsiya chiqarilgan muddatdan kelib chiqqan holda hisoblab
chiqariladi.
Qisqa muddali bank kreditlari hisobini hisobga olish uchun
quyidagi qaydnomadan foydalaniladi.
Ushbu qaydnoma x o ‘jalik
operatsiyalarini qayd etish jum ali va boshlangMch hisob hujjatlari
m a’lumotlari asosida toMdiriladi.
543
Do'stlaringiz bilan baham: |
