A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Balansda majburiyatlarning baholanishi
M ajburiyatlar turi
Baholash
T a ’m in o t
M os m ajb u riy atlam i q ay tarish u ch u n zaruriy resu rslam in g
hisob bahosi (k u tilg an to v o n la r sum m asi ch eg irilg an
holda).
F o iz h iso b lan ad ig an
u zo q m uddatli 
m a jb u riy atlar
H aqiqiy q iy m at - m a jb u riy a tla m i s o ‘n d irish u chun zaru r 
b o ‘lish i k u tilg an b o ‘lg ‘u si to 'lo v la m in g d iskontlangan 
sum m asi (k u tilg an to v o n la r su m m asi chegirilgan h o ld a) 
b o ‘y ic h a baholash.
Jo riy m ajb u riy atlar
Q ay tarish sum m asi - pul m a b la g ‘ining diskontlanm agan 
sum m asi yo k i m a jb u riy atlam i s o ‘ndirish u chun to ‘lanishi 
k u tilg an ek v iv alen ti b o ‘y ic h a baholash.
K elg u si davr 
d aro m ad lari
O lingan yo k i o lish g a taallu q li ak tiv lam in g h aqqoniy 
qiym ati b o ‘y ic h a bah o lash .
Qarz kapitalining alohida tarkibiy elementlari qiymati va ushbu 
elementlami har birining umumiy summadagi solishtirma og‘irligi
526

---

bahosi korxona qarz kapitalining o ‘rtacha o ‘lchangan qiymati bilan 
aniqlanishi mumkin. Aksariyat majburiyatlar shartnoma bilan qayd 
qilinadi.
Umumiy qoidalarga binoan korxona tomonidan tuzilgan bitimdan 
kelib chiqadigan majburiyatlar bitimni tomonlardan bittasi bajargan 
momentidan buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Masalan, ikki korxona 
mollar uchun keyin pul to ia s h sharti bilan bitim tuzadi. Bitimni tuzish 
paytidan kelishuv ishtirokchilari b o ig a n tashkilotlarda shartlar orqali 
belgilab qo‘yilgan m a iu m bitim-majburiyatlar paydo b o iad i.
Sotuvchida belgilangan muddatda molni uning miqdori, sifati, 
butlovchilari, o ‘rami va hokazolar to ‘g ‘risidagi bitimning shartlariga 
binoan berish majburiyatlari paydo b o iad i. Xaridorda bu molni qabul 
qilib olish va belgilangan muddatda uning pulini to ia s h majburiyati 
b o iad i. M azkur majburiyatlar bitim bo‘yicha tomonlar zimmasiga 
yuklatilgan, 
ulam ing 
bajarilishi 
shart, 
ulam ing 
bajarilmasligi 
majburiyatni buzgan tomon uchun qonun va odatda, bitim orqali m aium
m as’uliyatni ko‘zda tutadi. Buning ustiga, bajarilish ehtimoli nuqtayi 
nazaridan xaridom ing mol uchun uni amalda olishgacha mavjud to io v
aslida sotuvchi tomonidan amalga oshirilgan molni yetkazish orqali 
amalga oshirilgan majburiyatdan farq qilmaydi. Shunga qaramay, eng 
avvalo schyotlar rejasi tomonidan belgilangan amaldagi qoidalarga 
muvofiq ko ‘rsatilgan majburiyatlar bitim tomonlarining hisobida uni 
bajarish boshlanganidan so‘nggina aks ettiriladi.
Mol yetkazib berish bo ‘yicha mazkur bitimni tuzish fakti 
tomonlaming buxgalteriya hisobida umuman aks ettirilmaydi. Bitimning 
sotuvchi tomonidan bajarilishi boshlangan paytdan esa xaridoming 
buxgalteriya hisobida tovam ing tovarlami egalikka olish fakti 
k o ‘rsatilishi bilan bir vaqtning o ‘zida ular uchun to ia s h majburiyati ham 
qayd qilinadi.
Sotuvchining buxgalteriya hisobida xaridor majburiyati ham faqat 
bitim bajarilishi boshlanganidan so‘ng, ya’ni tovam i xaridorga 
berganidan so‘ng ko‘rsatiladi. Ayni paytda xaridoming qarzi summasi 
hisobda xaridor mulkiga aylangan tovarlaming sotilishidan kelgan kirim 
sifatida qayd qilinadi.