A. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va menejmenti

Аsosiy 
g‘oya va 
maqsadi 
 
strategiya 
tarkib 
mahorat 
kadrlar 
ish ulubi 
tizim 

---

54 
4.2.Bank faoliyatini boshqarishning chiziqli modeli va uning tuzilishi
Chiziqli model banklarning xizmatlari, hududi, ixtisoslashuviga muvofiq, 
shulardan bittasi negizida shakllantiriladigan bankning tashkiliy tuzilishi 
hisoblanadi. Har tijorat banki uni mustaqil ravishda o‘z faoliyatidan kelib chiqib 
foydalanadi. 
Chiziqli model o‘z navbatida quyidagi turlarga bo‘linadi: 
- funksional model – aniq bir xizmat va mahsulotlarga yo‘naltirilgan; 
- divizion model – tarmoq faoliyatiga yo‘naltirilgan; 
- geografik model – bank mijozlari va bozorga yo‘naltirilgan. 
15-rasm. Chiziqli model turlari 
Funksional model – bankning ko‘rsatadigan an’anaviy xizmatlari va 
operatsiyalariga (kredit, depozit, hisob-kitob, kassa, valyuta, qimmatli qog‘ozlar 
bilan bog‘liq operatsiyalari va boshqalar) muvofiq tarzda bankning tarkibiy 
bo‘linmalari ajralib chiqish zaruratidan kelib chiqadi. Ushbu operatsiya va 
xizmatlarga mos ravishda banklarda guruhlar, bo‘linmalar, boshqarma va 
qo‘mitalar tashkil qilinadi. Bank yangi bo‘lim va maxsus bo‘linmalarni tashkil 
qilish uchun zarur bino-inshoatlarga, kadrlarga va texnikaga ega bo‘lishi talab 
etiladi. 
Funksional model banklar faoliyatini tashkil etishning klassik va eng keng 
tarqalgan usullaridan hisoblanadi. Ammo bu omil ushbu modelning to‘g‘ri va 
samarali ekanligini anglatmaydi. Ekspertlarning fikriga ko‘ra bank faoliyatini 
tashkil etishning funksional modeli konservativ bo‘lib bozordagi o‘zgarishlarni 
hisobga olmasligini kamchilik sifatida ko‘rsatiladi. Bundan tashqari, banklar 
faoliyatining 
bunday 
tashkiliy 
tuzilishi 
banklarda 
yuqori 
malakali 
mutaxassislarning bo‘lishini talab qiladi. Funksional modelga muvofiq banklarning 
maxsus bo‘linmalarini tashkil qilishda bankning umumiy faoliyati emas, bank 
biznesining tanlangan strategik yo‘nalishlari olinadi. Tanlangan ushbu yo‘nalishlar 
qo‘yilgan maqsad va strategiya asosida amalga oshiriladi. 
Chiziqli modelning divizion model shaklida bank biznesining alohida 
faoliyat tarmoqlarini 3 ta qismga bo‘lish tavsiya etiladi. Bular tijorat faoliyati 
hisoblanib kredit, investision faoliyati – xalqaro investisiyalar va bankning trast 
Chiziqli model 
turlari 
funksional model 
divizion model 
geografik model 

---

55 
operatsiyalari kiradi. 
Banklar faoliyatini operatsiyalari asosida tashkil etish ixtisoslashuv yoki 
ma’lum bir sho‘’balarni tashkil qilish orqali amalga oshiriladi. Masalan, tijorat 
banklari qoshida lizing, ko‘chmas mulk, avtotransport, forfeyting, trast, konsalting, 
depozitariy, faktoring kabi bo‘linmalarni tashkil qilish orqali shakllantiriladi. 
Umuman, bankning o‘zida bir operatsiya va xizmatlarni ko‘rsatuvchi bo‘linma 
sifatida tashkil etilishi mumkin. 
Chiziqli modelning yana bir yangi shakli bozor geografiyasiga borib taqaladi 
va ko‘proq universal banklarga talluqlidir. Universal banklar turli hududlarda 
tashkil etilib turli bank xizmatlarini ko‘rsatadi. Bunday sharoitda banklarning 
boshqaruv organlari hududiy javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi va vaziyatdan 
kelib chiqib bankning tarkibiy tuzilishi funksional yoki divizion shaklida tashkil 
etilishi mumkin.
Chiziqli 
modelning to‘rtinchisi 
har bir tarmoqning 
xususiyatiga, 
mijozlarning iqtisodiy holatidan kelib chiqib shakllantiriladi. Bank mijozlari 
mayda, o‘rta va kichik guruhlarga ajratilib xizmatlar ko‘rsatiladi. Bu har bir bank 
tomonidan mustaqil belgilanadi.