А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

%
г а ч а ) б у л с а х;ам, бирок; у л а р б ах о си г а 
к у ра п у л а т фе р ма л ар г а нисбатан паст рок юра- 
ди (15 
%
г ач а к и м м а т л а ш а д и ) . Т е м ир -б ет он
фермалар оралири, о д а т д а 18,24 ва 30 м б у ­
лади.
Фе р ма л ар ни н г остки белбоги, баъз ан эса 
ян’ че т д а г и ^овонлар з$ам М 500 г а ча б ул га н
маркали бетондан олдиндан з у ри к к ан килиб 
тайёрлана ди. А р м а т у р а , о да т д а , т ир а к л а р га
тарангланади.
Ф е р м а л а р с х е м а с и ё пманинг у м у м и й
компоновкаси, томнинг хили ва фонарларнинг 
ж о й л а ш у в и г а боглик б у л ад и . Се гм ен т ли ва 
иолигонал ф е р м а л ар д а босим эгри чизирига 
у х ш а ш у с т к и белбор конт ури б у л ад и , т а я н ч-
лари эса ка линрок цилинади. Б у фермаларнинг 
массасини к а ма йт ириш ва де ворла рини нг ба- 
ма'тураланадиган к о а -
ландлигини па с а йт иришг а имкон бе ра ди.
лам алар
тусинлари-
Нишаби к а м ё п м а л ар д а т а я н ч у з е л и у с т к и
нинг констр укц и яси
белбор б а л а н д л и г и д а ё к и у н и н г я^инида жой -
лаштирилади. Ш у н д а м о н т а ж к и л и ш д а т у р г у н л и к ортади ( фе рма »
нинг огирлик м а р к а з и т а я н чл ар б ал а нд л иг ид а н паст ж о й л а ш -
г анд а ) ва м а х с у с м а ^ к а м л а б к у й и ш к е р а к б ул м а й д и , бирок ко* 
лонналар б а л ан д ли г и ортиб к е т а д и . Ф ер ма л ар ни н г бир т и п д а ги
асосий к о н с т р у к ци я ла р и н и н г С С С Р д а к а б у л цилинган н о ме н к л а - 
гураси 1 0 . 1 2 - р а с м да к у рс а т и л г а н . Ш у р а с м д а а р ма т у р а с и бетон- 
га т а р а н гл а нг а н, унифик а ци я ла нга н б л о к л а р д а н 12, 18, 24 м ли 
ораликлар у ч у н ( Р у м и н и я ) о лдинда н з у р и к к а н , нишаби к а м фер­
малар с х е м а с и б ерилади.
Оралири 24 м ли полигонал ферма мисолида ф е р м а л а р н и
к о н с т р у к д и я л а ш принципларини к у р и б ч ик а ми з (ЮЛ 2- р ае м ),
Ферманинг о ра л ик у р т а с и д а ба л анд л иг и, о д а т д а 1/6 , . . 1/9/ га 
тенг б у л а д и . Белбоглар билан п а н ж а р а л а р кесими г ориз онт а л 
,\олатда т а й ё рл аш ку ла й л иг ин и асос цилиб олган ??олда, турри 
б у р ча кл и килиб б ел г и л ан а д и ва, о д а т д а , у бир хил к е н г л и к д а
(200 . . . 250 мм) олинади. Остки б елбогни нг эни у с т к и белбор
I - I '
199

---

Ю Л !- р а е м , м о м е н т л а р эшори ва икки нишабли тусии ар м а ту р а л а р и момент- 
ларининг эпюри
энига тенг килиб олинади, унииг баландлиг и эса а р м а т ур а с и та- 
ра нг ла на д иг анд а , д ам, т а р а н г л а н м а й д и г а н д а дам жойланиш шарт- 
л арид а н а никланади. Устки белбогнииг эни оралицнинг 1/80 ций- 
мат иг а яцин б ул ад и . Баландлиги эса дисоблаб а ни кла на ди. Ф ер ма
тиралиши у ч у н к олонна ла рг а ^алинлиги 10—12 мм ли к у т а р и б
т у р а д и г а н п^ла т листлар к;уйиш к у з д а т у т и л а ди : б у листлар ф е р ­
ма у з е л л а р и г а у ларни т а й ё р л а ё т г а н д а Урнатилади.
Остки б е л бо г т а р а н гл а на д и г ан а р м а т у р а ( дисоблаш о рк а ли )
ва п а й ва н д л ан а д и га н к а р к а с л а р ( к о н с т р у к ц и я с и г а биноан) билан, 
а р м а ту р а л а н а д и . Долган э л ем е нт ла р п ай вандланади ган к а р к а с л а р
билан а р м а т у р а л а н а д и . У з е л л а р д а г и с г е р ж е н ла р н и м у с т а ^ к а м л а ш
ва у з е л л а р н и н г узин и бикр цилиш у ч у н ферма у з е л л а р и йутон- 
л аш ти р ил а ди ва и к к и т а б у к и лг а н с т е р ж е н ь билан а р м а т у р а л а н а ­
ди; б у н д а й с т е р ж е н л а р д иаметри 10 . . . 16 мм ( о р а л и к к а борлиц 
д о л д а ) х о м у т л а р цадами 100 . . . 150 мм, д иа м ет р и 8 . . . 12 мм 
ли б ул ад и .
С ун г ги йилларда с е г м е н т л и ва полигонал довонли фермалар 
у рн и г а ^овонси з темир-бе тон фе рма ла р иш л а т и л мо к д а . Бу н да й
ф ер ма л ар т и к к а нишабли в а к а м кияли ё п м а л а р г а к е т а д и . Б у фер- 
м а л а р д а п а н ж а р а э л е м е н т л а р и н и н г у м у м и й у з у н л и г и с е г ме н т л и 
ва полигоналлиларга нисбатан 1,7—2 ма рт а
ц и с к а р т и р и л г а н ,
п а н ж а ­
ра э ле ме и т ла р и б ел бо гл ар г а турри б у р ч а к остида т у т а ш у в и т уфай-
л и у з е л л а р н и а р м а т у р а л а ш а н ч а - м у н ч а с о дд а л ашт и р ил га н . Ве р т и ­
к а л у с т у н л а р з у р и к к а н а р м а т у р а к у й и ш йули билан к у ча й т ир ил га н ;
олдиндан в е рт и к а л зурицк;ан у с т у н л а р и бор ф е р ма л ар ё ри л ишг а 
т у рр ун б ул га нли г и у ч у н у ла рни а г р ес с и в г а з т а ъ с ир э та д и г ан
м у д и т д а ишл ат с а б у л ад и .
Я к и н д а шпренг ель типидаги о л д ин д а н з у р и к д ан т е м и р - б е т о н
фермаларнинг я нг и к о н с т р у к ц и я м принцип ж и д а т и д а н ишлаб
20 0

---

10.12-р аем . Ишлаб чи^ариш бинолари фермаларининг бир типдаги асосий 
конструкциялари номенклатураси
ч щ и л д и . У л а р орали^лари 18 в а 24 и ли, томининг циялиги 5 
% 
б ул г а н , т у р л и м а к с а д л а р г а б ел ги л ан г ан бир цав атли биноларнинг 
ё пмалари у ч у н м у л ж а л л а н г а н { 1 0 . 1 4 - р аем) . Бундай ф е р ма л ар с т р о ­
пило к о н с т р у к ц и я л а р и д а Минимал м и в д о р д а м у м к и н б у л а ди г ан
эл еме нт ла р: уч панелли у с г к и бе лбог, о лдинда н з у р и к к а н остки 
белбор ( и кк ит а б у к и лг а н жойи билан) ва белборга бикр килиб 
бириктирилган и к к ит а в е рт и к ал у с т у н л а р б у л а д и . Ф ер ма л ар ни н г
201

---

10.13- раем. Унификация килинган блоклардан таянч узелини у с т к и белбог ба- 
ландлигига жойлаштириб ишланган стропило фермалари
таянчдаги 
т у л а г аб а ри т у л ч а м и
(остки 
у р т а
панелининг пастки 
Киррасидантаянч 
у з е л нин г у с т к и
киррасигача) 
2700 мм г а,
таянч 
у з е л н и н г
баландлиги 
эса 900 мм г а т е н г д е б к а б у л килинган.
Ф е р м а л а р н и д и с о б л а ш н и н г
у 3 и г а х о с х у с у с и -
я т л а р и . Ф е р м а г а ё п м а д а н , ферма орирлигидан, ш у н и н г д е к , фо- 
на рла рд а н, боРламалардан ва осма транспортдан т у ш а д и г а н на- 
г р у з к а л а р т а ъс ир этади. Темир- бетон фермаларнинг у з е л л а р и ,
уларни д и с о бл ашд а шарнирли д е б т а х ми н к и л и н а д и . О с м а т р а н с ­
портдан т у ш а д и г а н н а г р у з к ан и ферма остки белбогининг у з е л -
л ар иг а к у йиш к е р а к . Устки б ел бо гл ар ора с ида ги масофа ёпма 
па н е лла рида н у з а т и ла д и г а н н а г р у з к а к а тъия н у з е л л а р г а т у ш и ш и
ке ра кл иги ни дисобга олган д о л да белгиланади.
Ку р илиш ме х а н и ка с и н ин г о дд и й м ет од л ар и билан н а г р у з к а -
ларнинг т у р л и бирикмалари у ч у н дисоблаб чикилган ф е р м а л а р ­
нинг э ле ме н т ла р и д а г и зу рик ишла р, энг н о к у ла й юкланишларыи 
н а з а р г а олган х;олда, ж а м л о з ч и ж а д в а л г а ёзиб к у й ил а ди . Ш у н -
д а н кейин у с т к и белбогнинг ке сими сикилг ан кесим, остки бел- 
богники эса ч уз и л г а н кесим т арз и да хисобланади.
Ё п м а р а в о ц л а р и . Т е м и р - б е т о н р а во кла р ( а рк л а р ) н а г р у з к а
к у т а р у в ч и к о н с т р у к ц и я л а р каби к а т т а о ра ли к ла р ( а сосан 30 м 
д а н ортик б у л г а н л а р ) д а ишла т ила ди. Р а в о кла рн ин г к у т а р и ш
стреласи / о да т д а , 0,15 . . . 0,2/ (бирок к а м и д а 0,1/) т а т е н г ци- 
либ олинади. Р ав о кн и н г распори .. ( к е р у в ч и к у ч и ) т о рт ки ч ё к и 
пойдев орга у з а т и ла д и . Йирма э л е ме н т л а рд а н т а й ё р л а н а д и г а н т е ­
мир -б ет о н рав о кла р икки шарнирли ва у ч шарнирли килинган 
б у л а ди . Монолит р а во кла р ку пинча шарнирсиз ки лина ди. Р а в о к ­
лар ёпма орирлигидан т у ш а д и г а н н а г р у з к а , бир т е к и с ва бир ё к -
л а м а корда н т у ш а д и г а н н а г р у з к а г а д а м д а к у та р ма - т р а н с п о р т ме -
ха н и з м л ар д а н йигилиб т у ш а д и г а н н а г р у з к а л а р г а , б аъ з а н э са ша- 
молда н т у ш а д и г а н н а г р у з к а г а дисобланади.