A. A. Abduazizov tilshunoslik nazariyasiga

lablangan,
 
ishtirok  etmasa  — 
lablanmagan  unlilar
  deyiladi.  Unlilaming 
talaffuzida lablar ishtirok etib,  ular ilgariga cho'chchayib chiqsa, 
kuchli 
lablangan  unlilar
 deb  yuritiladi.  O'zbek  tilidagi  (u),  (o') 
va  rus  tilidagi  (o),  (u)  tovushlari  kuchli  lablangan  unlilardir. 
Unlilaming  talaffuzida  lablar  ishtirok  etib,  ular  ilgari 
cho'chchayib  chiqmasligi  mumkin.  Bunday  unlilar 
kuchsiz
 
lablangan
 hisoblanadi.  Ingliz  tilidagi /о /,  /о:/,  /u /,  /u :/ tovush­
lari  ana  shunday  kuchsiz  lablangan  unlilardir.  Ko'pincha  til

---

orqa  unlilari  lablangan  bo‘ladi.  Biroq,  ba’zi  tillarda,  xususan 
fransuz  tilida  til  oldi  unlilari  ichida  ham  lablangan  tovushlar 
mavjud.
Lablanmagan  unlilaming  talaffuzida  lablar  faol  ishtirok 
etmay,  ular  chekkaga  tortilgan  (masalan,  ingliz  tilida  /i:/,  /a:/, 
/эе/  unlilari)  yoki  bevosita  (neytral)  holatda  bo'ladi  (o'zbekcha 
(i),  (e),  ruscha  (i),  (e)  va  inglizcha  /i/,  /е /,  /Л /  kabi).
4. 
Yuqorida  ko'rsatilgan  unlilaming  artikulyatsion  xususi­
yatlari  ularning  sifat  belgilari  deb  yuritiladi.  Unli  tovushlarning 
cho'ziq  va  qisqaligi  esa 
miqdor  belgisi
  deb  ataladi  va  bu  belgi 
talaffuz  vaqti  bilan  o'lchanadi.  Akustik jihatdan  cho'ziq,  yarim 
cho'ziq,  qisqa va juda  qisqa unlilami  farqlash  mumkin.  Cho'ziq 
va  qisqa  unlilar  ingliz,  nemis,  fransuz  va  boshqa  tillarda  bor. 
(Cho'ziqlik  belgisi  tovushning  transkripsiya  belgisidan  keyin  (:) 
bilan  beriladi.)  O'zbek  va  rus  tillarida  tovushlarning  cho'ziq  va 
qisqa  talaffuzi  so'zlaming  m a’nolarini  o'zgartir-maydi.  Biroq 
tovushlami  cho'ziq  talaffuz  qilish  gapiruvchining  ekspressiv 
(his-hayajon)  vositasi  sifatida  ishlatiladi.  Odatda  cho'ziq  unlilar 
kuchli  va  qisqa  unlilar  kuchsiz  talaffuz  qilinadi.
Unli  tovushlarning  monoftonglar,  diftongoidlar  (yoki 
diftonglashgan  unlilar)  va  diftonglarga  bo'linadi.  Turg'un  talaf- 
fuzga ega bo'lgan unlilar