9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
431
Tashqi omillar egzogen tashqi kuchlar yoki omillar deyiladi . Tashqi kuchlar 
natijasida vujudga keladigan jaarayonlar egzogen jarayonlar deyiladi . 
Bunday 
jarayonlar quyosh issiqligi
, og’irlik kuchi, yer osti va usti suvlari, 
hamda organizmlar faoliyati naatijasida vujudga keladi. 
Sun’iy omillar ilgari aytganimizdek qishloq-va suv xo’jaligi sanoat va transport 
vositalari ta’sirida sodir bo’ladigan jarayonlar kiradi. 
Qishloq xo’jaligining rivojlanishi natijasida sho’rlanish, shamol va suv erozi- 
yasi ham rivojlanadi. Yer ostki suvlari yer ustki qismiga yaqin joylashgan 
bo’lsa, suvlarning bug’lanishi oqibatida tuproqlar sho’rlana boshlaydi. Chunki 
suv bug’-langanda uning tarkibidagi tuzlar tuproq tarkibida qoladi va tuproq 
tarkibidagi tuz-ning tarkibini ortib ketishiga olib keladi. Bunday holat Xorazm 
hamda Mirzacho’l vohasida ko’p uchraydi. 
SHamol erroziyasi doimiy shamollar esadigan joylarda ko’proq uchraydi. Bunda 
tuproqning yuqori unmdor qismi uchirib olib ketiladi. 
Suv erroziyasi qiya joylarni sug’orish jarayonida ro’y beradi va turli kattalikdagi 
jarlarning vujudga kelishiga va hosildor yerlarning ishdan chiqishiga olib keladi. 
Suv inshootlarining qurilishi ham turli xil noxush holatlarni keltirib 
chiqaradi. 
Qo-raqum kanali qurilishi
, Amudaryo va Sirdaryo suvlarining 
sug’orishga sarflanishi na-tijasi orol dengizlarning sathi 1960-yildan so’ng 
pasaya boshladi. Orol dengizi tu-bining ochilib qolgan qismidan tuzlarning 
shamollar ta’sirida uchirib boshqa joylar-ga asosan aholi yashaydigan 
manzilgohlarga keltirib tashlashi natijasida aholi orasi-da turli xildagi 
kassaliklarni keltirib chiqarmoda. Hozirgi kunda Orol dengizidan chiqayogan 
tuzlarning boshqa yerlarga tarqalishini oldini olish maqsadida sho’rga chidamli 
o’simlik navlari olib keltirilib ekilmoqda. 

---